Zaburzenia lękowe u seniorów

dr Joanna Plak

Zaburzenia lękowe to jedne z najbardziej powszechnych rodzajów chorób psychicznych, które dotykają seniorów. Prowadzą one nie tylko do obniżenia jakości życia, dyskomfortu i cierpienia, ale również przyczyniają się do pogorszenia pamięci, zwiększają ryzyko niepełnosprawności fizycznej oraz wystąpienia depresji.

Występowanie lęku u seniorów jest zdeterminowe w szczególności takimi czynnikami jak: wyobcowanie społeczne i związany z tym lęk przed izolacją i samotnością; zagrożenie poważną chorobą i związana z tym obawa przed śmiercią; sytuacje traumatyczne jak np. śmierć bliskiej osoby; pogorszenie sprawności fizycznej i zmiana w wyglądzie ciała związana ze starzeniem; utrata pozycji zawodowej i rodzinnej w związku z niesprawnością spowodowaną wiekiem; choroby typowe dla wieku senioralnego (w szczególności: układu krążenia, układu oddechowego, choroba Parkinsona i Alzheimera, zaburzenia równowagi); przyjmowanie niektórych leków (w tym przeciwdepresyjnych).

Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) zaburzenia lękowe dzielą się na:

1. lękowe pod postacią fobii:

• agorafobia – jest to lęk przed wychodzeniem z domu, przebywaniem w otwartej przestrzeni, w tłumie innych ludzi..
• fobie społeczne – związane z obawą przed skompromitowaniem przed szerszą grupą osób, objawami są: czerwienienie twarzy, drżenie rąk, problemy
  z mówieniem (ściśnięte gardło) nudności, ból brzucha, problemy gastryczne.
• inne fobie, typowe dla wieku senioralnego (klaustrofobia- lęk przed przebywaniem w zamkniętym pomieszczeniach, algofobia-lęk przed bólem, nozofobia- lęk przed zachorowaniem, kancerofobia-lęk przed zachorowaniem na nowotwór, rytiofobia-lęk przed pojawieniem się zmarszczek, tanatofobia-lęk przed śmiercią, dementofobia-lęk przed wystąpieniem choroby psychicznej, pekkatofobia-lęk przed popełnieniem grzechu).

2. lękowe:

• lęk napadowy – pojawia się nagle, charakteryzuje go wystąpienie takich objawów, jak: przerażenie, strach przed śmiercią, utrata kontroli, kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej, duszność, silne pocenie się, drżenie rąk lub ciała, drętwienie lub mrowienie kończyn, uczucie gorąca/dreszcze, zawroty głowy; stan lękowy utrzymuje się do pół godziny..
• lęk uogólniony – utrzymuje się w długim okresie czasu (od kilku tygodni), charakterystycznymi objawami są: uczucie napięcia, zamartwianie się, problemy z koncentracją, brak możliwości odprężenia się, bóle głównie głowy i mięśni, zawroty głowy, pocenie się, przyspieszony oddech, suchość w ustach.
• zaburzenia depresyjne i mieszane lękowe – typowe dla tego zaburzenia jest jednoczesne występowanie depresji oraz lęku o nasileniu nieproporcjonalnym do danej sytuacji życiowej. Podobnie jak w przypadku pozostałych zaburzeń występują: drżenie rąk lub ciała, kołatanie serca, nadmierna potliwość, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, suchość w ustach.

3. obsesyjno-kompulsyjne – są to zaburzenia nerwicowe, którym towarzyszy silny lęk i natręctwa; do objawów zaliczamy: nieuzasadnioną niepewność dotyczącą czynności dnia codziennego (np. nieustanne myślenie czy drzwi zostały zamknięte); nietypowe myśli w konkretnych sytuacjach (np. chęć przeklinania w miejscach publicznych, wbrew sobie); ciągłe analizowanie konkretnych sytuacji (np. roztrząsanie wydarzeń z przeszłości); nietypowe impulsy sprzeczne z typowym zachowaniem (np. nagła potrzeba biegania u osoby nie lubiącej tej aktywności); obsesyjne wykonywanie danej czynności, nieustanne upewnianie się czy została wykonana poprawnie, tworzenie rytuałów (np. mieszanie kawy łyżeczką w określoną stronę, daną ilość razy; wracanie by sprawdzić czy zostało wyłączone żelazko nawet kosztem spóźnienia się do pracy).

4. związane ze stresem:

• ostra reakcja na stres – powstaje wskutek trudnej sytuacji życiowej, stresującego wydarzenia; objawami są: lęk, stany depresyjne, poczucie niemożności poradzenia sobie z tym stanem, niepokój, ograniczenie możliwości wykonywania codziennych czynności, w tym: pracy; objawy pojawiają się po około miesiącu od wydarzenia, a ustępują do pół roku.
• zaburzenia stresowe pourazowe – objawy występują w krótkim odstępie czasowym od wydarzenia; przejawiają się w: koszmarach sennych ciągłym rozpamiętywaniu i przeżywaniu traumatycznej sytuacji; unikaniu sytuacji mogącym wykreować podobne wydarzenie.
• zaburzenia adaptacyjne – występują w sytuacji zmian życiowych, pojawienia się nowych i nieznanych okoliczności; objawami są: lęk, osłabienie organizmu, zmęczenie, spadek motywacji, nadmierna senność, trudności organizacyjne, zaburzenia snu, zaburzenia apetytu.

W związku z faktem, że zaburzenia lękowe mogą doprowadzić do innych poważnych i zagrażających życiu schorzeń, istotne jest ich prawidłowe leczenie. Seniorzy cierpiący na zaburzenia lękowe mogą skorzystać z psychoterapii, która jest skuteczna w leczeniu wielu rodzajów zaburzeń; jak również z farmakoterapii (mniej zalecanej w wieku podeszłym, w związku z ryzykiem interakcji z innymi lekami).