Cyberbezpieczni seniorzy. Jak korzystać z bankowości online?

Seniorzy aktywni w sieci

Agnieszka Kramza: Jak seniorzy odnajdują się w świecie finansów online?

Aleksandra Czyrkowska: Z tegorocznego badania Warszawskiego Instytutu Bankowości pt. „Seniorzy w świecie cyfrowych finansów” wynika, że 86% osób w wieku powyżej 60 roku życia płaci kartami płatniczymi, a 76% korzysta z bankowości internetowej. Musimy natomiast pamiętać, że w badaniu brały udział osoby, które spełniają już warunek bazowy, czyli mają dostęp do internetu. Ale nawet przy tym założeniu, ten wynik pokazuje, że duża część tej grupy wiekowej jest otwarta na zmiany i nowości, a internetu nie traktuje tylko jako narzędzia do przeglądania social mediów. 

Wygląda na to, że część seniorów korzysta również z rozwiązań, z których korzystają dużo młodsze osoby, czyli płaci blikiem (45% badanych) i ma aplikacje bankowe na swoim telefonie (61% korzysta z bankowości mobilnej).

Tak, to pokazuje, że seniorzy nie boją się nowości — jedni próbują ich z ciekawości, inni traktują te rozwiązania, jako funkcje, które po prostu ułatwiają życie. Z drugiej strony i to jest dość charakterystyczne dla tej grupy, okazuje się, że spośród różnych źródeł czerpania wiedzy na temat korzystania z usług finansowych seniorzy wybierają pomoc od pracownika instytucji finansowej w czasie wizyty w oddziale. I taka opcja wyraźnie wygrywa z czerpaniem takiej wiedzy ze źródeł bez udziału drugiego człowieka (np. filmy edukacyjne).

Ostrożniej z kredytami konsumpcyjnymi

Ciekawym wynikiem badania jest również malejąca skłonność seniorów do zaciągania kredytów konsumpcyjnych. W tym zakresie występuje tendencja spadkowa już od dwóch lat — w porównaniu z badaniem z 2023 r.

Zmiana jest spora, bo spadła liczba osób zainteresowanych takim kredytem aż o 16 punktów procentowych (w 2025 r. 11% respondentów zadeklarowało posiadanie takiego kredytu, w 2024 – 17%, a w 2023 było to 27%). To bardzo ciekawa tendencja. Będziemy pogłębiać ten temat jeszcze w kolejnych badaniach, ale wydaje się, że wynika to z coraz większej świadomości ekonomicznej osób starszego pokolenia. Proszę też zwrócić uwagę na to, że nasi badani zadeklarowali, że chcą oszczędzać, a nawet inwestować — co trzeci badany przyznał, że w obecnej ofercie instytucji finansowych brakuje im atrakcyjnych propozycji oszczędzania lub inwestowania, a pewnie z tym wiąże się ich niechęć do brania kredytów konsumpcyjnych. Seniorzy swoje oszczędności najczęściej lokują na kontach oszczędnościowych (48%) oraz na lokatach (32%).

Wiemy już, że seniorzy jeśli mają taką możliwość, chętnie korzystają z bankowości online. Ale czy są w sieci bezpieczni?

W naszym badaniu aż 77% seniorów zadeklarowało, że czuje się w sieci bezpiecznie. To stosunkowo sporo, ale wydaje się, że jednak ich poczucie bezpieczeństwa nie zawsze idzie w parze z rzeczywistym poziomem bezpieczeństwa w sieci. Z naszej współpracy z Państwowym Instytutem Badawczym NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa) wynika, że ciągle wiele starszych osób pada ofiarą oszustwa popularnie nazywanego „na wnuczka”, czy też tzw. phishingu (czytaj: fiszing).

Phishing czyli “łowienie” ofiary w sieci

Jak wyglądają te oszustwa?

Phishing to angielskie sformułowanie oznaczające łowienie. Polega na tym, że przestępca łowi swoją ofiarę, podszywając się zazwyczaj pod jakąś instytucję lub firmę, aby nakłonić do wykonania określonych działań (na przykład przelania pieniędzy) lub przekazania poufnych informacji. Takimi informacjami mogą być na przykład PESEL i nr dowodu osobistego, dane do logowania lub numer karty płatniczej/kredytowej. Oszuści mogą podszyć się np. pod pracowników banku i informują, że rzekomo są zablokowane jakieś środki na e-koncie i proszą o dane do logowania w celu ich odblokowania. Czasem mówią, że pieniądze są zagrożone, gdyż nastąpiło włamanie do systemu bankowego.

A jak wygląda „metoda na wnuczka”?

To oszustwo już z samej nazwy pokazuje, że najczęściej jego ofiarą padają starsze osoby. W tym przypadku oszuści dzwonią lub kontaktują się za pomocą komunikatorów z seniorem, podszywając się pod bliską osobę (często właśnie wnuczka). Informują, że wydarzył się jakiś wypadek czy sytuacja zagrażająca życiu i potrzebują pilnie wsparcia finansowego np. na operację, pomoc prawną, pieniądze dla komornika. Czyli trick polega na tym, że przestępcy, wykorzystując technikę wzbudzania niepokoju, podają się za wnuczka lub inną osobę z rodziny, proszą często o jak najszybsze dostarczenie gotówki, dodając, że sami nie mogą jej odebrać i zgłosi się w ich imieniu jakaś inna osoba. Od pewnego czasu ten typ oszustwa ma też swoją onlinową odmianę, czyli ofiara jest nakłaniana do wykonania szybkiego przelewu, również coraz częściej za pośrednictwem blika w przypadku symulowania pilnej wpłaty/dopłaty za jakiś zakup lub usługę.

W jaki sposób oszustom udaje się tak szybko zdobyć zaufanie?

Te wszystkie oszustwa bazują na socjotechnice, na wzbudzaniu strachu i nakłanianiu do podejmowania natychmiastowych działań, nie dając możliwości zastanowienia się nad nimi. Przestępcy działają bardzo sprytnie i często przez dłuższy czas „czają się” na ofiarę, śledząc ją lub sprawdzając informacje o życiu prywatnym zamieszczane w mediach społecznościowych. Pamiętajmy, że prawdziwy pracownik banku nigdy do nas nie będzie dzwonił z prośbą o podanie loginów i haseł do bankowości internetowej lub natychmiastowe wypłacanie gotówki w oddziale.

Sztuczna inteligencja a oszustwa w sieci

Czy rozwój sztucznej inteligencji przyniósł ze sobą również nowe metody oszustw, na które nie tylko seniorzy powinni być wyczuleni?

Tak, obecnie coraz częściej spotkać się można w przestrzeni cyfrowej z tzw. oszustwami inwestycyjnymi (np. w kryptowaluty), w których wykorzystuje się sztuczną inteligencję do tworzenia tzw. deepfake’ów (czytaj: dipfejk). To oszustwo, w którym za pomocą AI zostaje stworzony filmik, w którym jest bezprawnie wykorzystany wizerunek i/lub nawet głos znanej osoby (np.: piosenkarzy, aktorów, sportowców, medialnych idoli, w tym również influencerów), która namawia do inwestycji (przykładowo w kryptowaluty), ale również może przekonywać do zakupu jakiegoś preparatu leczniczego czy suplementu diety. Takie spreparowane filmy czy obrazy mogą „wyskakiwać” nam w czasie scrollowania stron internetowych czy social mediów (najczęściej Facebooka).

Niestety obecnie oszuści podszywają się nawet pod znane nam numery telefonu, prawda?

Ten rodzaj oszustwa to tak zwany spoofing (czytaj: spufing). Oszuści, wykorzystując nowoczesną technologię i różne narzędzia internetowe są w stanie podszyć się pod każdy numer. Przykładowo przestępcy mogą imitować numery telefonów banku czy ZUS-u lub podszywać się pod instytucje zaufania publicznego (np. Policji), a nawet dzwoniący może wykorzystać numer członka naszej rodziny. Zagrożenia wykorzystujące zaawansowane technologicznie rozwiązania są jednym z największych wyzwań nie tylko dla bezpieczeństwa seniorów. Wykorzystanie sztucznej inteligencji w codziennym życiu człowieka z pewnością będzie dalej ewoluowało, a to może oznaczać, że cyberprzestępstwa z udziałem AI staną się coraz bardziej powszechne. 

Zostałeś oszukany? Koniecznie to zgłoś!

Najważniejsze jest, żeby nie dać się złapać takim oszustom w pułapkę. Ale co powinna zrobić osoba, która już niestety po fakcie zorientowała się, że padła ofiarą wyłudzenia?

Trzeba koniecznie zgłosić taki fakt, a wiemy niestety, że nie wszyscy to robią. Wynika to pewnie z różnych rzeczy — część osób nie wie, gdzie kierować swoje zgłoszenie, a czasem ludzie po prostu nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że właśnie padli ofiarą próby phishingu. Przede wszystkim jeśli doszło do tego, że straciliśmy pieniądze z naszego konta bankowego, musimy zadzwonić do banku, zgłosić ten fakt i zastrzec dostęp do konta. Po drugie trzeba zgłosić ten fakt na policję, która ma specjalne jednostki zajmujące się cyberprzestępstwami. Po trzecie warto wysłać na numer 8080 sms lub skontaktować się przez komunikatory z CERT Polska (Computer Emergency Response Team), czyli jednostką NASK, która zbiera i raportuje informacje o incydentach i zagrożeniach w przestrzeni cyfrowej. Dzięki danym zbieranym przez CERT wiemy na przykład, że liczba przestępstw związanych z nielegalną działalnością w internecie w 2023 roku w porównaniu do 2022 wzrosła aż dwukrotnie!

Edukuj się i nie daj się oszukać!

Wygląda na to, że zagrożeń jest sporo, jaki jest skuteczny sposób, aby wyczulać ludzi na tego typu oszustwa?

Bardzo ważna jest edukacja. Na przykład Warszawski Instytut Bankowości w swoich projektach edukacyjnych "Bezpieczeństwo w Cyberprzestrzeni" i „Aktywny Senior” organizuje szkolenia z zakresu cyberbezpieczeństwa dla seniorów na Uniwersytetach Trzeciego Wieku, a także spotkania edukacyjne w innych instytucjach/placówkach senioralnych. Dbamy o to, żeby zajęcia miały charakter warsztatowy, tj. pokazujemy różne zagrożenia na konkretnych przykładach i omawiamy, jak się przed nimi chronić. Nasza fundacja włącza się również do kampanii edukacyjnych kierowanych do seniorów, jak np. do zeszłorocznej „#Halo! Tu cyberbezpieczny senior”, którą zainicjował NASK. 

Gdzie osoby zainteresowane mogą szukać tego typu szkoleń?

Tego typu treści jest coraz więcej dla seniorów — szkolenia organizują również inne fundacje, np. Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej (KIGS) na platformie www.abcsenior.com, ale także inne instytucje publiczne, jak np. Kluby Seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku, Policja czy corocznie ZUS w październiku i listopadzie podczas Dnia Seniora. Warto wchodzić na strony internetowe ww. instytucji i interesować się, jakie aktywności edukacyjne planowane są w najbliższym czasie. Świetnym źródłem wiedzy może być również poradnik NASK pt. „#Halo! Tu cyberbezpieczny senior”, do którego przyłączyła się nasza fundacja oraz Centralne Biuro Zwalczania Cyberprzestępczości — poradnik można bezpłatnie pobrać w sieci na stronie www.bezpiecznymiesiac.pl pod linkiem.