Seks w wieku dojrzałym. Jak zadbać o bliskość niezależnie od upływającego czasu?

Życie intymne w dojrzałym wieku 

Agnieszka Kramza: Jakie korzyści płyną z udanego życia intymnego w wieku dojrzałym?

Magdalena Leszko: Seksualność jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Według hierarchii potrzeb Maslowa, jednego z amerykańskich psychologów, odgrywa istotną rolę jeśli chodzi o nasze potrzeby. Tak ważną, że jest ona równorzędna z takimi potrzebami jak sen, odżywianie i nawodnienie. Badania wskazują na to, że aktywność seksualna pozytywnie wpływa na ogólne samopoczucie, redukuje poziom stresu oraz wzmacnia więź pomiędzy partnerami. Co istotne, czerpanie satysfakcji z życia intymnego nie musi ustawać wraz z wiekiem.

Co zatem sprawia, że seks w pewnym wieku dla wielu osób staje się problemem, z którym zostają sami albo  szukają pomocy u psychoterapeutów i lekarzy?

Sposób doświadczania seksualności w okresie późnej dorosłości jest determinowany przez szereg złożonych czynników. Przede wszystkim, istotną rolę odgrywają nasze wcześniejsze doświadczenia i przekonania dotyczące intymności. Obserwuje się, że osoby, które w przeszłości nie czerpały satysfakcji z życia seksualnego lub wiązały je z lękiem (np. przed nieplanowaną ciążą), mogą postrzegać menopauzę jako uwolnienie od tych obaw. Z kolei dla osób, dla których aktywność seksualna stanowiła istotny element życia, pojawiające się trudności mogą generować frustrację. Te problemy są często poruszane w gabinetach specjalistów, jednakże wiele osób wciąż doświadcza trudności w otwartym komunikowaniu swoich potrzeb intymnych. Wynika to między innymi z poczucia zakłopotania. 

Z drugiej strony, istnieje grupa osób, która otwarcie podchodzi do tematyki seksualności, traktując ją tak, jak powinna być traktowana, czyli jako naturalny aspekt życia. Ułatwia to komunikację zarówno z partnerem, jak i z lekarzem czy psychoterapeutą.

Stereotypy związane z życiem seksualnym 

Trudność z rozmową o „tych tematach” wiąże się zapewne między innymi ze stereotypami, jakie dotyczą seksu w ogóle, a w szczególności seksu w wieku dojrzałym. 

Tak, te trudności wynikają w dużej mierze z obecności stereotypów dotyczących zarówno seksu w ogóle, jak i aktywności seksualnej w wieku dojrzałym. Niestety te negatywne przekonania często prowadzą do poczucia zażenowania i obawy przed osądem ze strony otoczenia, co skutecznie hamuje swobodną rozmowę o seksualności. Z drugiej strony, w miejscach takich jak na przykład Ciechocinek można zaobserwować wielu seniorów aktywnie korzystających z życia, co wskazuje na szerokie spektrum zachowań w tej sferze. Wiek metrykalny nie determinuje naszego samopoczucia i poczucia młodości. Dlatego też, prowadząc rozmowy na temat seksualności, kluczowe jest uwzględnienie indywidualnych doświadczeń i perspektyw.

Jakie czynniki najbardziej wpływają na problemy z udanym życiem intymnym w wieku dojrzałym i starszym? Czy to jest wiek sam w sobie, czy długi staż w związku, czy może problemy ze zdrowiem, a może jeszcze coś innego? 

Czynniki wpływające na jakość życia seksualnego możemy podzielić na trzy główne kategorie: biologiczne, psychologiczne i społeczne. Czynniki biologiczne są związane ze zmianami fizjologicznymi zachodzącymi w organizmie wraz z wiekiem, w tym ze zmianami hormonalnymi. Te zmiany mogą prowadzić do wydłużenia czasu potrzebnego na osiągnięcie fizjologicznego pobudzenia. U mężczyzn często obserwuje się trudności z utrzymaniem erekcji, natomiast u kobiet – suchość pochwy. Kolejnym kluczowym czynnikiem biologicznym są choroby przewlekłe, które dotykają znaczną część osób starszych. Aktywność seksualna osób z chorobami przewlekłymi może być obniżona nie tylko przez same schorzenia, które wpływają na pogorszenie samopoczucia i ograniczenie sprawności fizycznej, ale również przez farmakoterapię, gdyż część leków może powodować obniżenie libido.

Czynniki psychologiczne w seksie

Jakie czynniki psychologiczne determinują jakość seksu w wieku dojrzałym?

Wśród czynników psychologicznych kluczową rolę odgrywa rutyna. Monotonia w relacji intymnej, wynikająca z długotrwałego związku, może prowadzić do spadku atrakcyjności doświadczeń seksualnych. Mózg wykazuje naturalną tendencję do poszukiwania nowych i doznań, po pewnym czasie te same zachowania zaczynają być dla nas nudne. Kolejnym istotnym aspektem są nierozwiązane konflikty małżeńskie oraz narastające trudności w komunikacji z partnerem, które negatywnie wpływają na gotowość do podejmowania aktywności seksualnej.

Natomiast w kontekście uwarunkowań społecznych, należy zwrócić uwagę na stereotypowe postrzeganie seksualności osób starszych. Temat ten jest rzadko poruszany, często owiany wstydem i stygmatyzacją. Te czynniki przyczyniają się do tego, że aktywność seksualna jest znacznie ograniczona lub jej nie ma. 

Tabu związane z intymnością

To tabu związane z intymnością starszych osób zaczyna się chyba nawet wcześniej, prawda? Od traktowania starzejących się ciał, jako ciał brzydkich, nieatrakcyjnych właśnie z tego powodu, że nie są już młode. Ciał, które koniecznie trzeba w pełni zakrywać. 

Tak jest, choć w różnych kulturach obserwujemy pewne zmiany. Na przykład w Japonii, w kraju, w którym średnia życia jest najdłuższa i najszybciej rośnie odsetek osób starszych. Tam właśnie zauważa się największą liczbę produktów zaprojektowanych na potrzeby osób starszych. Rośnie również liczba filmów pornograficznych skierowanych specjalnie do osób starszych (to tzw. silver porn). Pomimo potencjalnego sprzeciwu części społeczeństwa, istnieje wyraźny popyt na tego typu treści, co dowodzi, że osoby starsze zachowują zainteresowanie aktywnością seksualną i poszukują bodźców adekwatnych do swojego etapu życia.

Czy remedium na rutynę i poszukiwanie bodźców w życiu seksualnym mogą stać się właśnie  „filmy dla dorosłych”?

Kwestia ta jest złożona i niejednoznaczna. Kluczowe w relacji partnerskiej jest obopólne porozumienie i zgoda. Istnieje jednak ryzyko, że z obawy przed utratą partnera, jedna ze stron może wyrażać zgodę na aktywności, które są sprzeczne z jej wewnętrznymi przekonaniami. W przypadku materiałów pornograficznych pojawia się problem potencjalnego uzależnienia, a także traktowania ich przez partnerów jako formę zdrady. Dodatkowym problemem jest to, że treści te często odbiegają od realiów życia seksualnego i potem partner myśli, że to z nimi jest „coś nie tak”, skoro ich życie seksualne nie wygląda tak samo. W kontekście przeciwdziałania rutynie poleca się poszukiwanie nowych doświadczeń, na przykład poprzez zmianę otoczenia w trakcie wspólnych wyjazdów. Niezwykle istotna jest również otwarta i szczera komunikacja z partnerem, która pozwoli na wyrażanie potrzeb i oczekiwań, bo największym wrogiem związku jest myślenie „niech się domyśli”.

Problemy seksualne: lekarz czy psychoterapeuta?

Czy problemy seksualne takie jak np. problemy z erekcją to jest temat, w którym psychoterapia jest w stanie przynieść pomoc pacjentom? Czy to jest kwestia ściśle medyczna, którą rozwiązuje się wizytą u lekarza?

Aspekty psychologiczne odgrywają istotną rolę w kontekście problemów seksualnych, dlatego warto je poruszyć również  w ramach psychoterapii. Postawy i przekonania danej osoby mają znaczący wpływ na doświadczane trudności. Innymi słowy, bardzo ważnym jest, co o tym myślimy i jakie nadajemy temu znaczenie. Potwierdza to przykład menopauzy, gdzie badania wykazują, że postrzeganie tego okresu przez kobiety w różnych kulturach wpływa na nasilenie objawów. Negatywne nastawienie może potęgować dolegliwości. Analogicznie, w sferze seksualnej, lęk, obawy związane z niską samooceną oraz inne czynniki psychologiczne mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie seksualne. W ramach psychoterapii, osoby starsze mogą uzyskać wsparcie w zrozumieniu i przepracowaniu tych czynników, a psychoterapeuta może pomóc w zmianie negatywnych przekonań, a także w tym, aby  radzić sobie z lękiem i obawami. Ponadto terapia par może przyczynić się  poprawie komunikacji i wprowadzeniu modyfikacji w życiu seksualnym, które pozwolą na osiągnięcie satysfakcji pomimo występujących zaburzeń.

Czy coś powinno być dla nas sygnałem, aby zgłosić się z problemami na tle seksualnym do lekarza? 

Nagłe obniżenie libido lub odczuwanie bólu przy współżyciu stanowią sygnały alarmowe, które powinny motywować do wizyty u lekarza. Tego typu symptomy mogą wskazywać na problemy zdrowotne.  Choć powodem mogą być także czynniki psychologiczne, takie jak kryzys w relacji partnerskiej. W sytuacji, gdy problemy seksualne utrzymują się, a przyczyny biologiczne zostały wykluczone przez specjalistę, warto przyjrzeć się czynnikom psychologicznym. Do potencjalnych blokad, mogących wpływać na sferę seksualną, należą konflikty partnerskie, kryzys w relacji, złość wobec partnera lub obawa przed bólem.

Czy w takich przypadkach zalecana jest terapia par, czy indywidualna? 

Biorąc pod uwagę fakt, że problemy mogą dotyczyć obojga partnerów, terapia par wydaje się być uzasadnionym i często zalecanym podejściem. Niemniej jednak równoległe sesje terapii indywidualnej mogą okazać się niezwykle wartościowe w celu identyfikacji i przepracowania osobistych problemów. Terapia indywidualna może pomóc w poprawieniu relacji z własnym ciałem oraz przezwyciężeniu kompleksów.

Dojrzały wiek a poziom libido

Do tej pory rozmawiałyśmy o sytuacji, gdy wraz z wiekiem seksu w życiu jest coraz mniej. Czy częste są sytuacje zwiększonego poziomu libido w starszym wieku? I czy taka sytuacja może być problemem? 

Zacznę od problemu, o którym mówi się bardzo rzadko. Czyli od niewłaściwych zachowań seksualnych wynikających z chorób neurodegeneracyjnych. Te zachowania mogą być wynikiem zaburzeń neuropoznawczych, w szczególności otępienia czołowo-skroniowego. W przypadku osób z zaburzeniami neuropoznawczymi pojawia się problem z nierozpoznaniem norm społecznych związanych z seksualnością, a co za tym idzie – możemy zaobserwować niewłaściwe wypowiedzi czy niestosowne zachowania seksualne. W takich przypadkach zdecydowanie potrzebna jest pomoc lekarza. W przypadku osób z tego typu zaburzeniami ważna jest też właściwa edukacja osób opiekujących się nimi. Edukacja ta obejmuje m.in. zalecenia dotyczące kontaktu z taką osobą, jasnego komunikowania podejmowanych czynności (np. związanych z higieną osobistą) oraz unikania zachowań, które mogą być interpretowane niewłaściwie zinterpretowane.

Nie wszystkie zachowania uznawane za niestosowne są efektem choroby. Normy społeczne uległy zmianie. Obecnie takie zachowania są niedopuszczalne, jednak wielu starszych mężczyzn nadal je praktykuje i niestety nie widzi w nich nic niestosownego. Natomiast w przypadkach, gdy podwyższone libido nie jest związane z chorobami neurodegeneracyjnymi, a zachowania seksualne są realizowane w ramach powszechnie przyjętych norm społecznych, nie ma podstaw do niepokoju.

Jednak często nie jest to akceptowane przez rodziny i bliskich, prawda?

Rzeczywiście, powszechnym problemem jest tendencja do patologizacji naturalnych zachowań seksualnych osób starszych lub co najmniej wyraźna dezaprobata ze strony ich otoczenia. Szczególnym wyzwaniem jest sytuacja w placówkach opieki długoterminowej, gdzie personel często napotyka trudności w zakresie reagowania na aktywność seksualną podopiecznych i nie wie, jak się zachować.

Przeczytaj więcej o poszukiwaniu bliskości w dojrzałym wieku

Świetne kino o odnajdywaniu siebie i miłości w dojrzałym wieku

Książki i filmy o intymności w dojrzałym wieku

Zapewne nie wszyscy mają łatwość w rozmowie na temat problemów w relacjach i życiu intymnym, ale lubimy w książkach i filmach znaleźć odzwierciedlenie naszych przemyśleń. Co mogłaby Pani polecić osobom szukającym książek i filmów o problemach związanych z relacjami i bliskością w wieku dojrzałym?

Świetnym filmem obrazującym to, o czym mówiłam, jest „Dwoje do poprawki” z Meryl Streep i Tommym Lee Jonesem. Kolejny świetny film to „Hotel Marigold”. Polecam także książkę „Najlepsze przed Tobą. O dojrzałej sztuce kochania” autorstwa Klaudii Latosik i Olgii Żukowicz. Kolejną godną polecenia pozycją jest książka „Srebrne tabu. Przyjaźń, miłość i seks w wieku dojrzałym” Moniki Kamieńskiej i Moniki Mularskiej-Kucharek.

Magdalena Leszko — dr psychologii, doświadczona terapeutka i badaczka. Specjalistka w dziedzinie gerontologii, psychologii klinicznej i psychoonkologii. Pracuje na Moravian University (Bethlehem, USA) oraz na Uniwersytecie Szczecińskim.