W marcu 2019 r. było 5754,8 tys. emerytów. I chociaż średnia wysokość wypłacanego świadczenia waha się w przedziale 1600-2000 zł, to 61% Polaków nie ma zaufania do polskiego systemu emerytalnego. Jak on działa?

Wiek emerytalny w Polsce

Aby otrzymać emeryturę, należy osiągnąć odpowiedni wiek. W Polsce jest on zależny od płci. Kobiety wiek emerytalny osiągają w wieku 60 lat, a mężczyźni - 65 lat.

Emerytura to prawo a nie obowiązek

 Przejście na emeryturę w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego jest prawem, a nie obowiązkiem osoby pracującej. Jeśli uprawniony do świadczenia jest przekonany, że chce dalej pracować, jego kolejne składki ubezpieczeniowe będą odkładane na wyższe świadczenie. 

Co więcej, osoby, które wykonują pracę w szczególnie trudnych i niebezpiecznych warunkach, mogą liczyć na obniżenie wieku uprawniającego do wypłaty świadczenia. W zależności od wykonywanego zawodu, tacy pracownicy mogą przejść na emeryturę od 5 do 15 lat wcześniej. W grupie zawodów uprawnionych do tzw. emerytury pomostowej znajdują się m.in.: członkowie zespołów ratownictwa medycznego, kierowcy pojazdów uprzywilejowanych, maszyniści pojazdów trakcyjnych. Wszystkie uprzywilejowane grupy zawodowe zostały wymienione w wykazach prac w Ustawie o emeryturach pomostowych. Szerzej na temat tego rodzaju emerytury przeczytasz poniżej.

Rodzaje emerytur w polskim systemie emerytalnym

Wbrew pozorom nie wszyscy emeryci otrzymują ten sam rodzaj świadczenia. Polski system emerytalny wyróżnia pięć zasadniczych typów.

Emerytura indywidualna

Główny rodzaj świadczenia, który jest wypłacany po uzyskaniu wymaganego wieku emerytalnego. Warunkiem jej przyznania jest systematyczne opłacanie składek ubezpieczeniowych do ZUS z tytułu wykonywanej pracy (opłacane samodzielnie w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej bądź przez pracodawcę w przypadku zatrudnienia). Świadczenie wypłacane jest dożywotnio.

Emerytura indywidualna z gwarantowanym okresem płatności

Ten wariant emerytury również jest wypłacany dożywotnio. Jeśli jednak emeryt umrze przed upływem tzw. gwarantowanego okresu (min. 10 lat), prawo do otrzymywania świadczenia przejmuje wcześniej wskazana przez niego osoba.

Emerytura małżeńska

W tej opcji świadczenie otrzymuje współmałżonek w momencie śmierci małżonka-emeryta. Co ważne, wysokość wypłacanej emerytury nie może być niższa niż 60% sumy świadczeń pobieranych przez oboje małżonków. Emerytura wypłacana jest do chwili śmierci drugiego ze współmałżonków.

Emerytura małżeńska z gwarantowanym okresem płatności

Analogicznie jak w przypadku świadczenia indywidualnego z gwarantowanym okresem płatności, świadczenie jest wypłacane w sytuacji śmierci osób uprawnionych do jego pobierania (tj. obu małżonków) w czasie tzw. okresu gwarantowanego (min. 10 lat). Prawo do wypłaty świadczenia otrzymuje wówczas osoba przez nich wskazana i przysługuje do końca okresu gwarantowanego.

Emerytura pomostowa

Szczególnym wariantem emerytury jest tzw. emerytura pomostowa. To właśnie nią otrzymują przedstawiciele zawodów narażonych na szczególnie trudne i niebezpieczne warunki pracy. „Pomostówka” wypłacana jest przez okres zakończenia aktywności zawodowej a uzyskania przez pobierającego wieku emerytalnego.

Trzy filary systemu emerytalnego

Polski system emerytalny opiera się na trzech głównych filarach: ZUS (I filar), ZUS/OFE (II filar) i IKE/IKZE/PPE/PPK (III filar). Dwa pierwsze są obowiązkowe. Przynależność do trzeciego jest dobrą wolą pracującego.

I filar – ZUS

Organem gromadzącym środki na przyszłą emeryturę jest ZUS. Pracodawca odprowadza do niego co miesiąc składkę za zatrudnionych pracowników. Jej wysokość jest równa

12,22% przychodu pracownika. Środki gromadzone w ZUS nie podlegają dziedziczeniu. Nie ma również możliwości ich wcześniejszej wypłaty przed uzyskaniem przez ubezpieczonego wieku emerytalnego.

II filar – ZUS/Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE)

W tym filarze, który jest obowiązkowy, środki emerytalne mogą być gromadzone na dwa sposoby. 7,3% składki emerytalnej może trafiać bezpośrednio na subkonto w ZUS lub może być dzielone w proporcji 4,38% i 2,92% między subkontem w ZUS a OFE. Pierwszy wariant obowiązuje w momencie, kiedy pracujący nie wybrał żadnego OFE. Jeśli jednak środki są gromadzone w dwóch instytucjach, na dekadę przed uzyskaniem wieku emerytalnego, OFE przekazuje co roku do ZUS 1/10 zgromadzonej kwoty. W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego przekazane z OFE środki powiększą wysokość otrzymywanego świadczenia. Gromadzone w ramach II filaru pieniądze podlegają dziedziczeniu i muszą zostać wypłacone rodzinie zmarłego w ciągu 3 miesięcy od złożenia wniosku w tej sprawie.

III filar - IKE/IKZE/PPE/PPK

Ten filar jest dobrowolny i przewiduje cztery dodatkowe programy, w ramach których można oszczędzać na emeryturę. Decydując się, na któryś z nich, pracujący ma gwarancję możliwości rezygnacji w każdej chwili i wcześniejszej wypłaty zaoszczędzonych pieniędzy. Środki gromadzone w ramach III filaru również podlegają dziedziczeniu.

Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) i Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE)

Podstawową formą dodatkowego oszczędzania na emeryturę są IKE i IKZE. Gromadzone na nich środki nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od zysków kapitałowych. Pieniądze ulokowane w tych produktach – w zależności od oferty wybranej instytucji (np. banku, OFE, maklera) – mogą być dodatkowo inwestowane. W przypadku IKE oszczędności zwolnione są z ww. podatku w momencie ich wypłaty po ukończeniu 60 lat. Dodatkowo, pieniądze muszą być wpłacane przez przynajmniej 5 lat albo 50% posiadanych środków powinno być zebrane na 5 lat przed wypłatą. Właściciel IKE decyduje, czy oszczędności wypłaci jednorazowo czy będzie pobierał je w formie rat.

Na nieco innych zasadach wypłacane są pieniądze oszczędzone w ramach IKZE. W tym przypadku mogą być one pobrane po ukończeniu 65 lat. Jeśli środki były gromadzone przez min. 5 lat, ich wypłata zostanie opodatkowania wyłącznie podatkiem zryczałtowanym (10%). Zasadniczą zaletą IKZE jest również możliwość odliczenia co roku od podatku dochodowego kwoty wpłaconej na konto. Przykładowo: w 2019 r., gdzie limit wpłat na IKZE wynosił 5718 zł, w przypadku stawki podatkowej 32% przysługująca ulga wyniosła niemal 1830 zł.

Co ważne, każdy, kto chce dodatkowo oszczędzać na emeryturę, może jednocześnie korzystać z IKE i IKZE. Oczywiście tego rodzaju inwestycje wiążą się również z pewnym ryzykiem straty. Warto jednak rozważyć korzyści wynikające z tej formy oszczędzania na emeryturę.

Pracowniczy Program Emerytalny (PPE)

O ile IKE i IKZE to formy indywidualnego oszczędzania, o tyle pracujący mają również możliwość skorzystania z grupowych form gromadzenia środków na emeryturę. Takim programem jest PPE, do którego można przystąpić przez złożenie u pracodawcy odpowiedniego wniosku. Składka w tym programie ma dwie formy: podstawową, którą płaci pracodawca, a jej wysokość nie może być większa niż 7% wynagrodzenia, oraz dodatkową, którą płaci pracownik. W przypadku składek pracowniczych nie mogą one przekroczyć limitowanych kwot. W 2019 r. limit ten wynosił 21 442,50 zł.

Zebrane pieniądze są wypłacane po ukończeniu przez uczestnika 60 lat. Można je wypłacić wcześniej, ale wówczas ich 30% składek podstawowych należy przekazać do ZUS.

Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)

Inną formą grupowego oszczędzania są PPK. W ramach tego programu środki na emeryturę gromadzone są z trzech źródeł:

• od pracodawcy – 1,5-4% wynagrodzenia (1,5% jest obowiązkowe, kolejne 2,5% dobrowolne),
• od pracownika – 2-4% (2% obowiązkowe, do 4% dobrowolne),
• od państwa – pierwsza wpłata: 250 zł, każda kolejna: 240 zł/rok.

Pracownicy w wieku 18-55 lat są zgłoszeni do programu automatycznie, jednak mogą z niego zrezygnować (poprzez złożenie odpowiedniej deklaracji). Zaś pracownicy w wieku 55-70 lat muszą sami zgłosić chęć udziału w PPK. W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego zgromadzone środki mogą zostać wypłacone jednorazowo lub w systemie ratalnym (np. jednorazowo 25%, a pozostała część w min. 120 ratach). Emeryt może również wypłacić środki w mniejszej liczbie rat, jednak wtedy podlega podatkowi od zysków kapitałowych. Zgromadzone pieniądze mogą być też wypłacane jako świadczenie małżeńskie. Istnieje możliwość przekierowania ich również na polisę ubezpieczeniową. Zebrane pieniądze podlegają dziedziczeniu.

 

Środki na wypadek zachorowania albo wkład własny

PPK dają możliwość wcześniejszej wypłaty świadczenia również w dwóch zasadniczych przypadkach:

• w momencie poważnego zachorowania uczestnika programu, jego małżonka czy potomka, wówczas może być wypłacone do 25% zebranych środków;
• w przypadku przeznaczenia środków na zakup mieszkania – nawet do 100% odłożonej kwoty – wariant dostępny do 45. roku życia uczestnika z obowiązkiem zwrotu pobranej kwoty w ciągu 10 lat (z możliwością 5 lat karencji w spłacie). 

Inne produkty oszczędnościowe

Oczywiście na emeryturę można również oszczędzać w inny sposób, np. gromadząc pieniądze na koncie oszczędnościowym, inwestując w lokaty czy polisy. Dość popularnym rozwiązaniem są również tzw. ubezpieczenia emerytalne, w ramach których część środków jest gromadzona, a część inwestowana w różne produkty finansowe. Przed wyborem najlepszego wariantu programu oszczędnościowego dobrze jest zapoznać się z opłacalnością i ryzykiem każdego z nich.

Jak uzyskać emeryturę?

W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego i chęci skorzystania z emerytury, osoba pracująca musi złożyć do ZUS tzw. wniosek EMP. Może to zrobić za pośrednictwem swojego pracodawcy bądź bezpośrednio w ZUS (osobiście, listownie lub za pomocą profilu na PUE ZUS). Oprócz samego wniosku, ubiegający się emeryturę musi przedłożyć również dokumenty, które potwierdzą:

• jego wiek,
• okresy uzasadniające prawo do świadczenia oraz ich wysokość,
• wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, które są podstawą do ustalenia podstawy wysokości świadczenia,
• okoliczności, które są konieczne do ustalenia świadczeń przysługujących z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych (jeśli ubezpieczony ma do nich prawo).

Poza tym, jeśli przyznanie emerytury ma wynikać z niezdolności pracownika do pracy, musi on też przedstawić dokumenty potwierdzające jego stan zdrowia oraz wywiad zawodowy przygotowany przez płatnika składek. Cała dokumentacja musi być dostarczona do ZUS osobiście lub listownie. Jeśli wniosek o świadczenie został złożony w trakcie obowiązywania umowy o pracę, zostanie ono wypłacone dopiero w momencie jej rozwiązania. ZUS ma 30 dni na rozpatrzenie wniosku EMP. Termin ten liczony jest od daty wyjaśnienia ostatniego faktu koniecznego do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia.

 

Tekst powstał przy współpracy z platformą ALEO.com, która dostarcza informacji o przedsiębiorcach, ofertach i przetargach publicznych. To także baza wiedzy o prowadzeniu biznesu, marketingu i finansach w firmie.