Czym właściwie jest arytmia? A burza elektryczna? Częstoskurcz komorowy, defibrylacja? Sekcja Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego przedstawia „Alfabet arytmii” – podręczny słowniczek najważniejszych pojęć z zakresu zaburzeń rytmu serca. Warto je poznać!

Kardiowerter-defibrylator.

(and. ICD - implantable cardioverter defibrillator) jest całkowicie automatycznym urządzeniem, którego zadanie to wykrywanie niebezpiecznych dla życia arytmii komorowych i przerywanie ich. Wszczepialny kardiowerter defibrylator cały czas „obserwuje” rytm serca.

W przypadku, gdy częstość rytmu serca jest większa od założonej wcześniej i zaprogramowanej przez lekarza (wyższa od „progu detekcji”), urządzenie zaczyna analizować cechy EKG, próbując ustalić, czy w rzeczywistości ma do czynienia z groźną dla życia arytmią komorową. Wykorzystywane są w tym celu różne algorytmy. Ich zadaniem jest odróżnienie groźnych arytmii komorowych od fizjologicznego przyśpieszenia częstości rytmu serca lub mniej groźnych arytmii nadkomorowych. „Próg detekcji” może być indywidualnie programowany dla każdego pacjenta. Jeżeli ICD zaklasyfikuje arytmię jako groźną dla życia, zaczyna przygotowywać się do jej przerwania czyli do dostarczenia terapii.

Terapia może mieć postać uderzenia (szoku) elektrycznego (kardiowersja i defibrylacja) lub tak zwanej stymulacji antytachyarytmicznej (ATP), która polega na krótkotrwałym stymulowaniu komory serca z częstością nieznacznie wyższą od częstości arytmii. To, jaki rodzaj terapii zostanie dostarczony, jest za każdym razem programowane przez lekarza w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Lepsza jakość życia „sercowców”

Pacjenci ze zdiagnozowanymi schorzeniami układu sercowo-naczyniowego mogą żyć dłużej i cieszyć się lepszą jakością życia. Receptą jest zdrowy styl życia, odpowiedzialność i stosowanie się do zaleceń lekarzy. O tych pięciu zasadach warto pamiętać na co dzień:

Migotanie przedsionków

Migotanie przedsionków jest najczęściej występującym zaburzeniem rytmu serca (arytmią). Charakteryzuje się szybkim, niemiarowym biciem serca, często powodującym uczucie kołatania w klatce piersiowej.

Migotanie przedsionków dotyczy około 1–2% populacji ogólnej, częściej mężczyzn, a u osób po 80. roku życia – nawet ponad 10%.

Zazwyczaj migotanie przedsionków występuje u osób, u których doszło do uszkodzenia mięśnia sercowego w przebiegu chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, cukrzyca, wady zastawkowe czy otyłość. Wszystkie te choroby z biegiem lat uszkadzają komórki odpowiedzialne za generowanie i przewodzenie impulsów elektrycznych w sercu, co sprzyja powstawaniu zaburzeń rytmu.

Napad migotania przedsionków może być spowodowany zaburzeniami elektrolitowymi (obniżeniem stężenia potasu i/lub magnezu we krwi), epizodem niedokrwienia mięśnia sercowego (np. zaostrzeniem choroby wieńcowej), a także zaburzeniami niezwiązanymi bezpośrednio z układem sercowo-naczyniowym, na przykład nadczynnością tarczycy.

Migotanie przedsionków może być:

• napadowe, kiedy pojawia się nagle i trwa krócej niż 7 dni (często krócej niż 48 h) i ustępuje samoistnie lub po leczeniu kardiowersją,
• przetrwałe, kiedy trwa ponad 7 dni i ustępuje po leczeniu kardiowersją,
• utrwalone, kiedy mimo zastosowanego leczenia nawraca, występuje stale, jest dobrze tolerowane przez pacjenta i zaakceptowane przez lekarza prowadzącego, a pacjent przyjmuje na stałe leki zapobiegające powikłaniom migotania przedsionków.

Nagłe zatrzymanie krążenia

Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) (ang. SCA - sudden cardiac arrest) to stan, w którym dochodzi do ustania mechanicznej czynności serca. Przyczyną może być wystąpienie arytmii, która powoduje, że impuls elektryczny w sercu rozprzestrzenia się w tak szybki i/ lub chaotyczny sposób, że poszczególne komórki mięśnia sercowego kurczą się i rozkurczają w różnym momencie, co powoduje, że „pompa” organizmu nie jest w stanie prawidłowo wykonywać swojej pracy i właściwie dystrybuować krwi. Dochodzi praktycznie do ustania pracy serca z punktu widzenia jego „hydrauliki”, pomimo niekiedy zachowanej funkcji elektrycznej. To stan bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający niezwłocznej interwencji.

Do nagłego zatrzymania krążenia może dochodzić między innymi w wyniku niedokrwienia w czasie zawału serca. Pogorszenie lub zatrzymanie dopływu krwi do mięśnia serca prowadzi do braku energii do pracy „pompy” i do zaburzenia mechanicznej czynności serca, ale może też wpływać na elektryczny „układ sterowania” pracą serca i prowadzić do groźnych dla życia zaburzeń rytmu serca. 

Bywa, że do NZK dochodzi na skutek innych nieprawidłowości lub chorób. Należą do nich na przykład genetyczne choroby serca, które w związku z zaburzeniami jonowymi dezorganizują pracę elektryczną serca i przyczyniają się do wystąpienia arytmii. Zdarza się, że oznaki tego rodzaju choroby są diagnozowane w kontrolnym badaniu EKG, ale nie zawsze tak się dzieje. Pomocny bywa wywiad dotyczący różnych schorzeń kardiologicznych występujących w najbliższej rodzinie pacjenta. Jeśli ktoś z najbliższych był reanimowany, miał wszczepiony kardiowerter-defibrylator (ICD), stanowi to ważną wskazówkę diagnostyczną.

Do nagłego zatrzymania krążenia może dochodzić także w wyniku niewydolności serca na tle kardiomiopatii rozstrzeniowej. W tym przypadku serce na skutek choroby jest poważnie uszkodzone a jego praca upośledzona. Bywa jednak i tak, że do NZK dochodzi w organicznie zdrowym sercu – u osób młodych, w tym u sportowców. Każdy przypadek wymaga szczegółowej diagnostyki nakierowanej na wyeliminowanie przyczyny występowania NZK i zapobieganie ewentualnym przyszłym incydentom.

Omdlenia

Omdlenie, często mylone z zasłabnięciem, może być niegroźnym incydentem, ale także objawem poważnego schorzenia.

Z medycznego punktu widzenia omdlenie to przemijająca utrata przytomności, spowodowana spadkiem ukrwienia mózgu - także przemijającym. Zasłabnięcie, bez całkowitej utraty przytomności, określimy fachowo jako stan przedomdleniowy. Natomiast kiedy występuje krótkotrwała, ale całkowita utrata przytomności, jest to omdlenie.

Utrata przytomności może mieć różne przyczyny. Dzieli się je na urazowe, związane na przykład z urazem głowy i nieurazowe, kiedy przyczyną utraty przytomności nie jest żaden uraz. W drugiej grupie wyróżnia się omdlenia i inne jednostki, takie jak: padaczka, drgawki padaczkowe, tak zwane omdlenia rzekome czyli psychogenne, związane z zaburzeniami psychologicznymi czy rzadkie jednostki chorobowe, związane z zaburzeniem ukrwienia mózgu wskutek innych przyczyn. Najczęściej jednak omdlenia są związane z przemijającym niedokrwieniem mózgu.

Omdlenia kardiogenne są związane bezpośrednio z chorobą serca lub arytmią. W takim przypadku leczenie będzie zależało od zdiagnozowanej choroby podstawowej – będziemy leczyć przyczynę (schorzenie kardiologiczne), a nie objaw (który wyeliminujemy lub znacząco zredukujemy po zastosowaniu skutecznej terapii arytmii lub choroby serca). Warto pamiętać, że niektóre choroby prowadzące do omdleń mogą być również przyczyną zagrożenia życia, dlatego objawu tego nie można bagatelizować przed rozpoznaniem jego podłoża.

Podejrzewając omdlenia kardiogenne lekarz zapyta pacjenta, czy przed utratą przytomności odczuwał bardzo szybką albo bardzo wolną akcję serca, ból w klatce piersiowej, duszność. Aby upewnić się co do przyczyny omdleń lekarz zaleci badania: laboratoryjne badania krwi oraz EKG a u wybranych pacjentów także ECHO serca. W razie potrzeby zostanie zalecona dalsza specjalistyczna diagnostyka.

Puls

inaczej tętno, określa ilość uderzeń serca na minutę, czyli częstotliwość bicia serca. Jego wartość jest dla człowieka zdrowego ściśle określana i nie powinna być ani za niska, ani zbyt wysoka. Każde odchylenie od normy wymaga diagnostyki, ponieważ zaburzenia tętna mogą być objawem chorób układu krążenia i nie wolno ich lekceważyć. Tętno zależy od wielu czynników, przede wszystkim od wieku.

Jak prawidłowo zmierzyć puls i jakie są średnie orientacyjne prawidłowe wartości tętna dla poszczególnych grup wiekowych? Polecamy artykuł Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego: https://rytmserca.ptkardio.pl/dla_pacjenta/37-zmierz_rodzicom_puls

Resynchronizacja serca

Resynchronizacja, w dużym uproszczeniu, polega na jednoczesnej stymulacji prawej i lewej komory serca. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku osób z tak zwanym blokiem lewej odnogi pęczka Hisa, czyli przypadłością charakterystyczną dla chorych z zaawansowaną niewydolnością serca. Blok lewej odnogi powoduje upośledzenie dotarcia pobudzenia (impulsów elektrycznych) z przedsionków do komór. W następstwie tego komory serca kurczą się niejednocześnie, co zaburza opróżnianie lewej komory z krwi, a także upośledza funkcję zastawek. W efekcie skurcz serca jest mniej efektywny. Resynchronizacja poprzez jednoczesną stymulację obu komór niweluje ten defekt i poprawia samopoczucie pacjenta.

W Polsce rocznie wszczepia się około 5 tys. urządzeń typu CRT (ang. cardiac resynchronization therapy). Głównie są to kardiowertery-defibrylatory z funkcją resynchronizacji.

Stymulator serca

Zadaniem stymulatora jest pobudzenie, a więc przyspieszenie rytmu serca, dzięki czemu zapewnione są odpowiednie warunki, aby zaopatrzyć organizm w krew. Główne zadania stymulatora to ciągłe monitorowanie pracy serca i stymulacja do pracy, jeśli rytm serca nie jest wystarczający. Stymulator serca wyczuwa rytm chorego i wytwarza swoje sygnały elektryczne, ale dostosowuje je do bicia serca chorego. Dodatkowo włącza się do działania wtedy, gdy serce chorego bije w nieprawidłowy sposób (zbyt wolno).

Stymulator serca jest urządzeniem automatycznym zasilanym baterią o żywotności od około pięciu do kilkunastu lat. Składa się z generatora impulsów elektrycznych i przewodów zwanych elektrodami. Liczba elektrod uzależniona jest od rodzaju arytmii i choroby, jaką ma pacjent. 

Telemonitoring

Telemonitoring urządzeń wszczepialnych stosowanych w terapii kardiologicznej serca polega na pełnej kontroli stymulatora w oparciu o nowoczesne, ale powszechnie dostępne technologie. W zależności od funkcji urządzenia do telemonitoringu układu wszczepialnego informacje od pacjenta do lekarza są przesyłane poprzez sieć GSM lub Internet. Niektóre technologie pozwalają na kontrolę stymulatora serca nawet przez smartwatch.

Telemonitoring pozwala skontrolować nie tylko implantowany układ, ale także stan pacjenta. Na podstawie raportów automatycznie generowanych przez urządzenie centrum telemonitoringowe na bieżąco kontroluje stan pacjenta. Jeśli pacjent ma wątpliwości co do swojego samopoczucia, może przesłać do ośrodka dodatkowy (ponadplanowy) raport. Funkcja ta jest dostępna w niektórych systemach. Personel centrum telemonitoringu może wtedy uspokoić pacjenta, że nie dzieje się nic złego lub w razie potrzeby poinstruować go, aby niezwłocznie zgłosił się do szpitala. Dzięki telemonitoringowi wzrasta bezpieczeństwo pacjenta a ośrodki mogą lepiej zarządzać pracą i zasobami, co optymalizuje opiekę kardiologiczną.

Udar niedokrwienny mózgu

Udar mózgu to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Najczęstsze są udary niedokrwienne (85%). Ryzyko wystąpienia takiego udaru rośnie aż pięciokrotnie u pacjentów z migotaniem przedsionków, arytmią charakterystyczną dla wieku podeszłego.

Udar mózgu to uszkodzenie tkanki mózgowej w wyniku zatkania tętnicy mózgowej (udar niedokrwienny) lub pęknięcia naczynia krwionośnego (udar krwotoczny). Aż 85% wszystkich przypadków udarów ma tło niedokrwienne. W każdej sekundzie umierają kolejne komórki mózgu, pozbawione dopływu krwi. Jeśli nie podjęto żadnego leczenia, zmiany są coraz bardziej zaawansowane i nieodwracalne – udar grozi kalectwem (niedowładem, paraliżem) lub nawet śmiercią.

Udar mózgu nazywany jest często podstępnym – bo cichym – zabójcą. Udar można skutecznie leczyć, jednak kluczowy dla powodzenia terapii jest czas. Szacuje się, że leczenie, zastosowane do 90 minut od wystąpienia udaru, pozwala na powrót do pełnej sprawności jednego z czworga chorych. Statystyki dotyczące udaru są alarmujące. Rocznie w Polsce rejestruje się 60 000 nowych przypadków. We wszystkich wytycznych naukowych kładzie się duży nacisk na profilaktykę. Warto wiedzieć, że udarom można skutecznie zapobiegać i pamiętać, jak robić to na co dzień.

Pierwszym krokiem w profilaktyce udarowej jest dbałość o ogólny stan zdrowia. Warto zdrowo się odżywiać i więcej się ruszać – brzmi banalnie, ale to naprawdę ważne. Zaleca się kontrolę masy ciała (otyłość to istotny czynnik ryzyka udaru mózgu), ograniczenie lub wyeliminowanie spożycia alkoholu, rzucenie palenia, unikanie stresu, dobrą higienę zębów i dziąseł. Warto regularnie poddawać się badaniom kontrolnym i samodzielnie monitorować stan zdrowia – regularnie mierzyć ciśnienie i tętno oraz upewnić się, że nie cierpimy na choroby układu sercowo-naczyniowego.

Wearables

niewielkie elektroniczne układy noszone na ciele: opaski, zegarki i aplikacje z funkcją rejestracji EKG i innych funkcji życiowych oraz służące do kontroli aktywności fizycznej. Urządzenia te mogą mieć wspomagającą wartość diagnostyczną, jednak przy wyborze odpowiedniego modelu warto upewnić się, czy dany układ ma status wyrobu medycznego i odpowiednie certyfikaty.

Zabiegowe leczenie arytmii

czyli przede wszystkim ablacja. Ablacja to zabieg kardiologiczny, wykonywany w celu leczenia zaburzeń rytmu. Celem ablacji jest wytworzenie w sercu drobnych blizn, które mają zatrzymać przewodzenie nieprawidłowych sygnałów elektrycznych w sercu. Sygnały te powodują nieregularne bicie serca – arytmię. Obecnie stosowane są głównie dwa rodzaje tych zabiegów: ablacja RF, w której wykorzystuje się energię ciepła (prąd o częstotliwości radiowej) oraz krioablacja – chłodzenie (mrożenie) tkanek. Rozwijane są także inne metody, takie jak nietermiczna metoda elektroporacji.

Konsultacja merytoryczna:

Dr hab. n. med. Maciej Kempa, kierownik Pracowni Elektrofizjologii i Elektroterapii Serca Kliniki Kardiologii i Elektroterapii Serca GUMed, przewodniczący Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego