Głównym i najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy jest infekcja onkogennym typem wirusa HPV. Czy to znaczy, że każda kobieta zakażona tym wirusem będzie miała nowotwór i dlaczego warto robić cytologię płynną LBC wraz z tekstem na obecność wirusa HPV oraz wykonywać szczepienia nawet w wieku dorosłym. Głównym i najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy jest infekcja onkogennym typem wirusa brodawczaka ludzkiego - HPV. Należy wiedzieć, że typów wirusa HPV jest ponad sto.
Wśród nich większość jest nieonkogenne i powodują np. kłykciny kończyste, natomiast kilkanaście typów jest wysokoonkogennych i są związane m. in. z ryzykiem powstania dysplazji szyjki macicy i wtórnie raka szyjki. Szacunkowe dane wskazują, że dwa onkogenne i najbardziej rozpowszechnione typy wirusa: HPV16 i HPV18 są odpowiedzialne za rozwój aż 70-80% przypadków raka szyjki macicy, a pięć najczęściej rozpowszechnionych onkogennych typów HPV - HPV 16, 18, 31, 33 i 45 jest odpowiedzialnych za rozwój blisko 98% przypadków raka szyjki macicy. Innymi czynnikami ryzyka może być również palenie tytoniu, czy też duża liczba porodów naturalnych (co jest związane z większym ryzykiem uszkodzeń szyjki macicy). Ale to właśnie zakażenie wirusem HPV jest główną przyczyną tego typu nowotworu, co jest związane np. z wczesnym rozpoczęciem współżycia czy dużą ilością partnerów seksualnych. Rak ten nie jest uwarunkowany genetycznie, a związany ze stylem życia.
Llek. Paulina Poręba - ginekolog z krakowskiej Intima Clinic podkreśla, że od samej infekcji wirusem onkogennym typem HPV do rozwoju raka szyjki macicy jest długa droga. - Organizm ma bowiem zdolność zwalczania tych infekcji i większość kobiet w swoim życiu przechodzi takie zakażenie, które kończy się ozdrowieniem (90% infekcji tymi typami wirusa ustępuje samoistnie). Natomiast u części osób okresowa infekcja przechodzi w infekcję przetrwałą i po wielu miesiącach lub nawet latach przekształca się w dysplazję szyjki macicy, która następnie może rozwinąć się do postaci raka szyjki macicy. -
Dlatego też regularne wykonywanie badań w postaci cytologii najlepiej o podłożu płynnym LBC razem z oznaczeniem wirusa HPV – czyli tzw. co-testing, daje nam możliwość wykrycia tych zmian na wczesnym etapie, co pozwala sprawnie monitorować takie zakażenie i je leczyć. Jest to o tyle ważne, że sama infekcja HPV nie daje żadnych objawów. Dopiero rozwinięte postacie raka szyjki macicy powodują bóle, krwawienie i upławy.
- Kobieta, która jest nosicielką wysokoonkogennego typu wirusa HPV powinna być bardziej monitorowana i pozostać pod obowiązkową opieką lekarską - częstszą, niż wynika to ze standardowego skriningu i postępować zgodnie z otrzymanymi wskazaniami – wyjaśnia ginekolog.
Cytologia płynna LBC jest bardziej dokładna. Materiał umieszczany i utrwalany jest w specjalnym płynnym podłożu, co zabezpiecza go przed uszkodzeniem i sprawia, że ma lepszą jakość diagnostyczną. Dzięki temu w porównaniu do klasycznej cytologii - LBC jest bardziej precyzyjna i daje bardziej wiarygodne wyniki.Dodatkowym atutem badania cytologii płynnej jest właśnie możliwość rozszerzenie diagnostyki np. o infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).
Drugim typem profilaktyki raka szyjki macicy są szczepienia przeciwko wirusowi HPV. Najbardziej wskazane jest szczepienie dzieci jeszcze przed rozpoczęciem współżycia (zarówno dziewcząt jak i chłopców). Niemniej jednak szczepienie w dorosłości jak i po rozpoczęciu życia seksualnego również są zalecane i mają wartość profilaktyczną. Szczepionką mającą największe spektrum jest Gardasil 9. Jest to 9-walentna szczepionka, szkierowa przeciwko 7 rakotwórczym typom HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52, 58) oraz 2 typom odpowiedzialnym za brodawki płciowe (6, 11). Szczepienie osób dorosłych obejmuje 3 dawki podawane w schemacie 0, 2, 6 miesięcy. Szczepienie w tym wypadku nie ma jedynie sensu u pacjentów, którzy są zakażani wszystkimi 9 typami HPV. Szczepienia tego typu chronią również przed innymi typami nowotworów HPV zależnymi np. rakiem gardła, jamy usnej, czy odbytu.
- W zależności od wyniku cytologii i testu na obecność wirusa HPV pacjentka kierowana jest na wykonanie kolposkopii, czyli badania polegającego na oglądaniu szyjki macicy pod mikroskopem w powiększeniu wraz z wykonaniem próby z roztworem kwasu octowego, Jest to badanie niebolesne, niewymagające szczególnego przygotowania. Dopiero po tym badaniu, jeżeli są wskazania należy wykonać biopsję szyjki macicy. Podczas biopsji w zależności od obrazu klinicznego pobierane są wycinki z tarczy szyjki macicy, co wykonuje się bez znieczulenia lub dodatkowo z kanału szyjki macicy. Pobrany materiał odpowiednio zabezpieczony trafia do oceny histopatologicznej. Na podstawie wyników biopsji zapada decyzja czy pacjentka pozostaje tylko w obserwacji, czy konieczne jest wykonanie zabiegu kolonizacji szyjki macicy, który może mieć charakter diagnostyczny przy długo utrzymujących się złych wynikach cytologii, albo leczniczy, gdy stwierdzona jest dysplazja szyjki macicy dużego stopnia.
Konizacja może być wykonana metodą klasyczną, która polega na wycięciu chirurgicznym skalpelem (tzw. zimnym nożem) fragmentu szyjki macicy wraz ze zmianami w znieczuleniu ogólnym, albo można wykonać elektrokonizację w znieczuleniu miejscowym. W drugim przypadku wycina się najbardziej skrajny fragment szyjki macicy. Pobrany materiał w każdym typie konizacji przekazywany jest do badania histopatologicznego.
W wyniku konizacji szyjki macicy otrzymujemy informację, czy wycięte zmiany były jedynie dysplazją, czy też zmianami nowotworowymi. Dowiadujemy się również, czy zmiana została wycięta w całości w marginesie zdrowych tkanek, czy dochodziła do linii cięcia i wówczas wskazana jest dalsza diagnostyka i leczenie.
- Pocieszający może być fakt, że nawet przy dysplazji dużego stopnia wykonując konizację i usuwając zmiany w całości można uniknąć raka. Taka pacjentka przez dwa lata pozostaje w ścisłej obserwacji i ma wykonywaną cytologię co pół roku.
Rak szyjki macicy, podobnie jak rak trzonu macicy, wykryty na wczesnym etapie jest leczony chirurgicznie. Wykonywana jest wówczas konizacja chirurgiczna, czyli wycięcie fragmentu szyjki u pacjentek, które są młode i którym zależy na zachowaniu płodności, lub poszerza się zabieg i wycina szyjkę wraz z macicą z pozostawieniem jajników u pacjentek, które jeszcze miesiączkują i nie chcą wchodzić w menopauzę. Standardowym zabiegiem w wypadku u raka szyjki macicy jest szerokie wycięcie macicy razem z szyjką macicy oraz przydatkami, czyli z jajnikami, i z jajowadami i tkankami, przymacicza. Wszystkie usunięte tkanki przekazywane są do badania histopatologicznego. W przypadku raka szyjki macicy często występuje wskazanie do leczenia uzupełniającego - najczęściej w postaci radioterapii.
Leczenie operacyjne wiąże się z ryzykiem krwawienia, konieczności przetaczania krwi, bólami brzucha, powstaniem wzrostów wewnątrzbrzusznych itp. Może dojść do uszkodzenia sąsiednich narządów, najczęściej układu moczowego albo jelit. Usunięcie jajników wprowadza kobietę w stan menopauzy, czyli braku estrogenów co ma liczne konsekwencje. U kobiet w wieku rozrodczym operacja usunięcia trzonu macicy skreśla możliwości ciąży. Przy raku szyjki macicy metodą zalecaną jest laparotomia, czyli operowanie na otwartym brzuchu. Jeśli mówimy o operacjach oszczędzających. u pacjentek, które chcą zachować płodność, obejmują one tylko konizację lub usunięcie szyjki macicy (trachelektomię).. Warto jednak wspomnieć, że przejście konizacji powoduje skrócenie szyjki, co może się wiązać z większym ryzykiem porodu przedwczesnego, poronienia czy przedwczesnego odpływania płynu owodniowego. Po trachelektomii część kobiet może zachodzić w ciążę. Zakłada się wówczas szew na dolną część macicy i pełni on rolę szyjki podczas ciąży. Jednak po tego rodzaju interwencji chirurgicznej jest większe ryzyko utraty ciąży, a rozwiązanie musi odbywać się drogą cięcia cesarskiego.