W ostatnich latach demografia Europy uległa istotnej zmianie, a starzejące się społeczeństwo stawia przed Unią Europejską nowe wyzwania. Według najnowszych danych unijnych liczba osób wymagających opieki długoterminowej w Europie wyniesie do 2030 r. 33,7 mln, a do 2050 r. ma sięgać 38,1 mln. W strukturach UE rozpoczyna się dyskusja na temat długofalowej strategii, mającej na celu zapewnienie godnego życia seniorom.

Niedawno Rada EPSCO opublikowała konkluzje na temat systemów opieki wskazując, że powinny stawać się coraz bardziej holistyczne, ukierunkowane na człowieka, oparte na społeczności oraz uwzględniające aspekt płci. Jak wskazuje Rada, twarde liczby i fakty potwierdzają, że opieka instytucjonalna ma liczne niedoskonałości, prowadzi do segregacji i ogranicza podstawowe wolności. 15 czerwca obchodzony jest Światowy Dzień Praw Osób Starszych – to dobry moment, aby porozmawiać o potrzebach seniorów

Liczba osób powyżej 65. roku życia w Europie w latach 2022–2030 wzrośnie o 14%, a w ciągu najbliższych 30 lat o 38% – do 129,8 mln osób *1. W wielu państwach UE problemem staje się dostęp do wysokiej jakości, ale wciąż przystępnych cenowo usług opiekuńczych.

– Prognozy wskazują, że odsetek osób starszych w społeczeństwie będzie zdecydowanie rósł. Długowieczność staje się normą, co wymusza konieczność zmian w podejściu do opieki, we wszystkich krajach Unii. Nie ma wątpliwości, że najlepszą formą opieki jest ta, która świadczona jest w domu podopiecznego. Polskie Stowarzyszenie Opieki Domowej apeluje, by tworzyć jak najlepsze warunki do rozwoju tej formy opieki w Polsce i wszystkich krajach Unii Europejskiej. Polscy seniorzy mają prawo do godnej opieki, a póki co nie mają na nią szans – mówi Ada Zaorska, przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Opieki Domowej.

Inicjatywy podejmowane przez Komisję Europejską w obszarze opieki nad osobami starszymi mają na celu stworzenie bardziej zintegrowanego i zrównoważonego podejścia do starzenia się społeczeństwa.

Podstawą opieka domowa i godne warunki pracy opiekunów 

Niedawno opublikowana konkluzja to nie pierwszy dokument, który wskazuje, że opieka domowa to istotny element holistycznego podejścia do zajmowania się seniorami. Także europejska strategia w dziedzinie opieki ustanowiona w 2022 roku wzywa państwa członkowskie do zagwarantowania wysokiej jakości, przystępnych cenowo i dostępnych usług opieki długoterminowej, które jednocześnie pozwolą zachować opiekunom równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.

W strategii zalecono również starania, aby opiekunowie mieli zagwarantowane sprawiedliwe warunki pracy i adekwatne wynagrodzenia oraz, by ułatwić im podnoszenie czy zmianę kwalifikacji. Wcześniej, już w 2012 roku w ramach projektu wdrażanego przez Europejską Grupę Ekspertów ds. przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności opublikowano wytyczne w zakresie trwałego odchodzenia od opieki sprawowanej przez instytucje do alternatywnych rozwiązań - rodzinnych i świadczonych w ramach grup lokalnych.

Potrzebni opiekunowie 

Zdaniem Komitetu Regionów UE, organizacji doradczej złożonej z przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych, jednym z największych wyzwań całej Europy, który może mieć poważne skutki społeczne, jest niedobór wykwalifikowanych pracowników opiekuńczych. Choć opieka w domu uznawana jest obecnie za kluczową dla dobrostanu całego społeczeństwa, wciąż jest niedoceniana i nisko wynagradzana w wielu państwach członkowskich. Praca opiekunów często wiąże się z ograniczonymi możliwościami rozwoju kariery i niewielkimi szansami na podnoszenie kwalifikacji. Nic dziwnego, że opiekunów jest obecnie zdecydowanie za mało. Tymczasem według Komisji Europejskiej sektor usług opieki długoterminowej ma duży potencjał w zakresie generowania zatrudnienia, a liczbę miejsc pracy, które można utworzyć w ciągu najbliższych 10 lat szacuje się na 8 milionów *2.

– Od dawna mierzymy z problemem małej ilości opiekunów chętnych do pracy. Jest to wyzwanie również w naszym kraju, mimo, że teoretycznie Polska może się poszczycić stosunkowo dużą liczbą opiekunek i opiekunów oraz wykwalifikowanych firm. Jak to możliwe? Polskie przedsiębiorstwa działają głównie na rynkach zagranicznych, gdzie opiekunowie mogą liczyć na lepsze zarobki. Społeczeństwo polskie starzeje się tak samo szybko jak europejskie i niebawem opiekunowie zawodowi będą tak pożądani na rynku pracy, jak obecnie pielęgniarki czy fizjoterapeuci. Dlatego niezmiernie ważne jest spojrzenie w przyszłość i ukierunkowanie dalszych działań na uatrakcyjnienie zawodu opiekuna, ustalenie standardów branży oraz podniesienie płac tej grupy zawodowej w kraju, co będzie możliwe tylko przy wprowadzeniu rozwiązań systemowych. Dopóki ciężar finansowania usługi opieki domowej będzie leżał w 100 procentach na budżecie potrzebujących rodzin, dopóty kwitnąć będzie nielegalne zatrudnienie i naturalna migracja opiekunek z Polski na zachód Europy – mówi Jakub Sarnowski, dyrektor firmy opiekuńczej Professional Care 24. 

Potrzeba zmian systemowych 

W Polsce koszty długoterminowej opieki w zaciszu własnego domu nie są w żadnym stopniu pokrywane ze środków publicznych ani jakiegokolwiek ubezpieczenia prywatnego. Niewielu Polaków może sobie pozwolić na komfort korzystania z profesjonalnych usług opieki domowej ze względu na jej wysokie koszty. Dlatego w rolę opiekuna wchodzą najczęściej współmałżonkowie, dzieci czy wnuki. Dodatkowe obowiązki wpływają negatywnie na aktywność zawodową osób zajmujących się seniorem. Obciąża to nie tylko budżety rodzin, ale też, zwłaszcza przy tak szybko rosnącej skali zjawiska, wpływa negatywnie na trendy ekonomiczne w kraju.

Z końcem 2023 roku Marzena Okła-Drewnowicz, Ministra do spraw Polityki Senioralnej powołała na dwuletnią kadencję Radę do spraw Polityki Senioralnej. Pojawiły się informacje o planowanym projekcie bonu senioralnego dla osób w wieku powyżej 75 lat, który mógłby wspomóc rodziny w długoterminowej opiece domowej.

- Jest to ważna inicjatywa, którą jak najbardziej popieramy i której kibicujemy, jednak może okazać się zaledwie kroplą w morzu potrzeb. Codziennie spotykamy się z ogromnymi potrzebami opiekuńczymi, jakie już teraz, a właściwie od wielu lat są niezaspokajane. Cieszymy się jednak, bo widzimy obszar do współpracy z ministerstwem ds. polityki senioralnej i o tę współprace będziemy zabiegali – mówi dr Karolina Ziemianin, członkini zarządu PSOD.

Według Polskiego Stowarzyszenia Opieki Domowej w Polsce konieczna jest całościowa reforma systemu. Odciążenie członków rodziny z opieki nad osobami starszymi poprzez angażowanie wykwalifikowanych opiekunów powinno być jednym z filarów w społeczeństwie starzejącym się w tak szybkim tempie jak Polska. Obecnie większość opiekunów i opiekunek pracuje za granicą, ponieważ w kraju profesjonalne usługi opieki domowej praktycznie nie istnieją. O potrzebach polskich seniorów trzeba zacząć mówić głośno i wyraźnie, szczególnie w Światowym Dniu Praw Osób Starszych.

 

*1  Konkluzje Rady w sprawie przejścia systemów opieki świadczonej w całym cyklu życia do holistycznych, ukierunkowanych na człowieka i opartych na społeczności modeli wsparcia uwzględniających aspekt płci, Komisja Europejska, 2024

*2  Zielona księga w sprawie starzenia się: „Wspieranie solidarności i odpowiedzialności między pokoleniami”.