Nadmiar kilogramów odbija się nie tylko na naszym wyglądzie, ale przede wszystkim na zdrowiu. Otyłość jest bardzo często główną przyczyną np. nadciśnienia tętniczego, podwyższonego cholesterolu czy cukrzycy. Jednak niewiele osób pamięta, że z tego powodu cierpią również nasze mięśnie, stawy i kręgosłup, czego efektem są bóle oraz ograniczenia ruchomości. O tym jak nadwaga wpływa na nasz narząd ruchu i jak sobie z tym radzić mówi dr n. med. Angelika Wałach, fizjoterapeutka Centrum Leczenia Otyłości Grupa Medyczna.

Szacuje się, że około 50 proc. osób zmagających się z nadwagą i otyłością cierpi z powodu dolegliwości bólowych w obrębie kręgosłupa, pleców i stawów obwodowych. Nadmiar kilogramów wpływa obciążająco i destabilizująco na cały narząd ruchu. Chory staje się nie tylko ociężały, ale również obolały i może mieć ograniczoną sprawność ruchową. Problem może stać się błędnym kołem, ponieważ nasila się, gdy osoba nie wykazuje aktywności fizycznej, a ta sprzyja otyłości i jest jednym z głównych jej powodów. Jak z niego wyjść? Po wielu miesiącach, a nawet latach zaniedbań bardzo trudno jest samemu „stanąć na nogi” i często koniecznością jest specjalistyczna pomoc rehabilitanta i dietetyka.

Prawidłowa waga to dobra ergonomia

U człowieka z prawidłową wagą, który jest sprawny fizycznie, gorset mięśniowo-powięziowy funkcjonuje we właściwy sposób. To znaczy, że kręgosłup stabilizuje cały tułów, dzięki czemu kończyny górne i dolne mogą ergonomicznie pracować. Powięzie i mięśnie również rozwinięte są prawidłowo: działają w zsynchronizowany sposób, sprawiając, że ruchy wykonywane są płynnie. W wyniku właściwego napięcia mięśni człowiek trzyma kręgosłup w prawidłowym ustawieniu, przez co stawy nie ulegają przeciążeniu. Ciało jest więc zwarte, ma odpowiednią postawę, żaden element nie jest nadwyrężony.

- Większość mięśni tułowia ma swoje przyczepy w obrębie kręgosłupa. Podobnie powięzie otaczające narządy wewnętrzne: w odcinku piersiowym tworzą błony - opłucną i osierdzie, z kolei w obrębie jamy brzusznej - otrzewną. Powięzie w formie omięsnej, śródmięsnej czy namięsnej otaczają każdy mięsień. Organizm tworzy więc jedną całość, wszystko jest ze sobą powiązane i nie ma czegoś takiego, jak wyodrębniona praca tylko jednego mięśnia.

Namiar kilogramów destabilizuje narząd ruchu

Taki model stanowi dobry punkt wyjścia dla zrozumienia, co dzieje się u osoby „dźwigającej” dodatkowe, zbędne kilogramy. Narząd ruchu nie jest przystosowany do ponadprogramowego obciążenia, choć ciało początkowo jest w stanie bezobjawowo znosić niewielką nadwagę. Nie oznacza to jednak, że już wtedy zmiany przeciążeniowe nie zachodzą. Jeśli w porę nie zatrzymamy tycia, z czasem będą się one nawarstwiać, prowadząc do wielu problemów.

Zwyrodniania i bóle z powodu otyłości najczęściej dotyczą kręgosłupa, który narażony jest na największe obciążenie. Tłuszcz odkłada się głównie w jamie brzusznej, co powoduje obciążenie mięśni właśnie tego obszaru. Ich przewlekłe nadwyrężanie sprawia, że z czasem stają się mniej wydolne. Mięśnie brzucha połączone są z odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa, a więc bezpośrednio na niego oddziałują. Jako, że powięź jest bardzo unerwiona, szybko mogą pojawić się objawy bólowe. Innym problemem odcinka lędźwiowo-krzyżowego u osób z nadwagą jest ból pochodzenia mięśniowego. Przyczyny są tu podobne – przeciążenia sprawiają, że mięśnie muszą nadwyrężać się, by wszystko utrzymać we względnej równowadze.

- Nadmierna tkanka tłuszczowa na brzuchu „ciągnie” człowieka do przodu, co przekłada się na powstawanie napięć i skrócenie mięśni, np. prostownika grzbietu – mówi ekspertka CLO Grupa Medyczna. Stawy międzykręgowe, torebki stawowe i więzadła też są nadwyrężane. Przeciążone mięśnie powoli tracą prawidłową funkcjonalność, jednak tkanka tłuszczowa brzucha wciąż musi na nich wisieć. Dlatego pojawiają się problemy o charakterze bólowym czy ograniczenia ruchomości. Również dyski w takiej sytuacji szybciej będą wypompowywać z siebie wodę, ulegać dehydratacji i zmianom zwyrodnieniowym, które są niestety nieodwracalne. -

Im większa masa ciała, tym również większy nacisk na stawy. Osoby otyłe zmagają się z przeciążeniami głównie stawów kolanowych, które dźwigają ciężar naszego ciała. Objawami jest ból i brak możliwości wyprostowania lub zgięcia kolana. Nadwaga wpływa także w dużym stopniu na kłopoty ze stawem biodrowym.

Rehabilitacja i redakcja masy ciała

W walce z problemami układu ruchu związanymi z nadwagą pierwszą i najważniejszą zasadą jest dążenie do redukcji masy ciała. Równolegle powinna być prowadzona specjalistyczna rehabilitacja. Tylko takie holistyczne podejście może przynieść najlepsze i co ważne trwałe efekty.

- Jednym z największych problemów w pracy fizjoterapeuty jest wytłumaczenie pacjentowi, co jest przyczyną jego dolegliwości. Kiedy poruszam temat otyłości czy nadwagi, zwykle pojawiają się dwa typy reakcji. Jedną jest świadomość problemu i podejmowanie starań, jednak bez rezultatów. Druga to brak czasu na odchudzanie, a jedynie wizyty u rehabilitanta w przypadku nasilenia się dolegliwości. Problem w tym, że sama rehabilitacja nie spowoduje trwałego zatrzymania postępujących zmian. Dlatego w naszych poradniach zawsze proponujemy model współpracy fizjoterapeuty i dietetyka, dopasowany do uzgodnionych z pacjentem celów leczenia, jego stanu zdrowia, predyspozycji oraz możliwości.

Gdy pacjent jest świadomy, że przyczyną jego problemów bólowo-zwyrodnieniowych jest nadwaga i dąży do jej zarzucenia, rehabilitacja jest nieodzownym drugi filarem terapii. Trzeba jednak wiedzieć, że wymaga ona odpowiedniego podejścia. Osoby z nadmierną masą ciała nie powinny bowiem np. wykonywać niektórych ćwiczeń fizycznych, inaczej mogłyby sobie zaszkodzić. Program rehabilitacyjny musi być dla nich odpowiednio przygotowany tak, aby był nie tylko skuteczny, ale i bezpieczny.

Rehabilitacja osób otyłych to zestaw działań składający się z różnych zabiegów, terapii i ćwiczeń. Program jest najbardziej skuteczny, gdy jest dopasowany do indywidualnej sytuacji pacjenta i gdy łączy co najmniej kilka technik i metod: ćwiczenia wytrzymałościowe i oporowe, które poprawiają wydolność organizmu, ćwiczenia mające na celu odtworzenie prawidłowych wzorców ruchowych, zabiegi i ćwiczenia oddziałujące na cały układ nerwowo-mięśniowy oraz masaż leczniczy i fizykoterapię w tym: laseroterapię, magnetoterapię, elektroterapię lub światłoterapię. Bardzo ważną częścią rehabilitacji jest codzienna aktywność fizyczna. Regularny ruch zalecany pacjentom może mieć różną formę, w zależności od preferencji i możliwości.

Istotne jest to, że rehabilitacja w przypadku osób z nadmiarem kilogramów może spełniać kilka funkcji. Nie tylko wspomaga powrót narządu ruchu do odpowiedniej formy, redukuje ból i napięcie, ale również wspomaga zmniejszenie masy ciała i odzyskanie atrakcyjnej sylwetki oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia efektu jo-jo.

Najpoważniejszą barierą w czasie terapii jest brak wystarczającej motywacji do zmiany. Tymczasem osiągnięcie sukcesu wymaga systematyczności, zaangażowania i współpracy pacjenta z dietetykiem i fizjoterapeutą. Same rozmowy ze specjalistami czasami nie wystarczają i chory wymaga wsparcia bliskich lub nawet pomocy psychologa. Warto szukać ich pomocy, ponieważ wygrana jest wysoka, jest nim nasze zdrowie.

Po czym poznać, że kręgosłup nie działa poprawnie

Objawami dolegliwości odcinka szyjnego mogą być zawroty i bóle głowy (zwłaszcza w części potylicznej), szumy uszne czy zaburzenia widzenia. Inne niepokojące symptomy to drętwienia, mrowienie i zaburzenia czucia rąk i dłoni, co może iść w parze z osłabieniem siły mięśniowej.
W przypadku problemów z odcinkiem piersiowym, sygnały najczęściej pochodzą z okolic klatki piersiowej. Mogą to być różnego rodzaju uciski i bóle w tym obszarze, często nasilające się w nocy – tłumaczy dr n. med. Angelika Wałach, fizjoterapeutka Centrum Leczenia Otyłości Grupa Medyczna (www.clogrupamedyczna.pl). Pojawiać mogą się też duszności czy hiperwentylacja. Niepokojące powinny być również przewlekłe objawy bólowe, odczuwane między łopatkami lub – podczas głębszego oddychania – w żebrach i samym kręgosłupie na tym odcinku. Problemy z odcinkiem piersiowym mogą manifestować się również mrowieniem i drętwieniem kończyn górnych.

Typowe objawy nieprawidłowego funkcjonowania odcinka lędźwiowego to po prostu jego ból promieniujący w stronę nóg. Towarzyszy mu też bardzo silne napięcie mięśni przykręgosłupowych. Innymi symptomami może być mrowienie i drętwienie różnych części ciała czy niedowład mięśni.

Wszystkie przedstawione objawy, jeśli tylko utrzymują się przez dłuższy czas, powinny skłonić pacjenta do skorzystania z profesjonalnej pomocy.

Objawy mniej specyficzne, choć równie ważne

Nieco rzadziej mówi się o drętwieniu ręki i osłabieniu czucia, choć to również bardzo ważne objawy. Warto pamiętać także o bólu promieniującym od barku lub łokcia w dół. Podobnie w przypadku problemów z chwytaniem drobnych przedmiotów, co również może świadczyć o przeciążeniach kręgosłupa, w tym przypadku odcinka szyjnego.

Bóle pod kolanem, w łydce czy stopie – mogą być objawem problemów z odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa. Do mniej specyficznych symptomów zaliczyć można również ucisk w klatce piersiowej (chociaż w tym przypadku najpierw należy wykonać diagnostykę wieńcową), bóle i zawroty głowy, zaparcia oraz wzdęcia.

Co się dzieje z naszym ciałem, gdy kręgosłup nie działa poprawnie?

Nieprawidłowe funkcjonowanie kręgosłupa odbija się na całym ciele, a nawet psychice. Powszechnymi konsekwencjami dla organizmu jest przygarbienie, sztywność ciała i obniżony nastrój. Warto jednak pamiętać, że objawy towarzyszące nieprawidłowemu funkcjonowaniu poszczególnych odcinków są specyficzne, charakterystyczne dla danej części kręgosłupa. Dlatego żadna dolegliwość mogąca mieć związek z nieprawidłowościami kręgosłupa nie powinna być lekceważona.

Najczęstsze przyczyny problemów

Do powstania problemów z kręgosłupem przyczynia się najczęściej niezdrowy tryb życia. Nadwaga, otyłość, wielogodzinne siedzenie przed komputerem czy brak aktywności fizycznej – to one w większości przypadków ponoszą odpowiedzialność za problem – wyjaśnia dr n. med. Angelika Wałach. Inne przyczyny mogą być związane z urazami, wiekiem lub poważną chorobą. Szacuje się, że około 50% osób zmagających się z nadwagą i otyłością cierpi z powodu dolegliwości bólowych w obrębie kręgosłupa, pleców i stawów obwodowych.