W pierwszych dniach marca odbyła się w Poznaniu multidyscyplinarna konferencja: „Innowacje w terapii zajęciowej. Dostępność jako przestrzeń współpracy interdyscyplinarnej i interprofesjonalnej”. To szczególne wydarzenie organizowane przez 3 poznańskie uniwersytety zgromadziło ekspertów i naukowców z 15 krajów, którzy podzielili się wiedzą i doświadczeniami w zakresie tworzenia dostępnej i bezpiecznej przestrzeni publicznej dla osób starszych. 

Przestrzeń inkluzywna

Zjawisko starzenia się społeczeństw występuje niemal we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych. W 2050 r. osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowić już 28,5 % obywateli UE. To ogromne wyzwanie nie tylko pod względem gospodarczym, ale także społecznym, bowiem grupa ta, mimo pojawiających się ograniczeń związanych z mobilnością chce jak najdłużej pozostać aktywna. Seniorzy potrzebują dopasowanej do swoich możliwości przestrzeni publicznej, która w obecnej sytuacji pandemii musi być także odpowiednio zabezpieczona. Niestety przykłady takie jak brak podjazdów do budynków, skwerów czy parków, ławki bez podłokietników, o które można się wesprzeć, wciąż pokazują, że jako społeczeństwo nadal nie rozumiemy i nie realizujemy idei dostępności. Tymczasem rozwiązania w przestrzeni publicznej powinny być dostępne dla wszystkich, a więc tworzone zgodnie z zasadami projektowania inkluzywnego. W tym celu trzy poznańskie uczelnie wyższe zjednoczyły siły by zorganizować konferencję, której głównym celem było podnoszenie standardu funkcjonowania osób starszych, dzięki rozwiązaniom projektowym, urbanistycznym i architektonicznym a także aktywizacji seniorów poprzez terapie zajęciowe. Głównym celem wydarzenia była popularyzacja wiedzy o dostępności, dzięki wymianie doświadczeń i osiągnięć geriatrów, terapeutów zajęciowych, projektantów, inżynierów, architektów, przedstawicieli samorządów, instytucji pozarządowych, naukowców i praktyków.

„W ramach konferencji odbyło się 6 interdyscyplinarnych sesji tematycznych, kilkanaście warsztatów a także unikalne spotkanie przedstawicieli samorządów, podczas którego dyskutowano możliwe kierunki współpracy wokół tematu dostępności. Chcemy, żeby wnioski jakie płyną z naszej konferencji zachęciły instytucje publiczne, projektantów i przedsiębiorców do inwestowania w odpowiedzialne projekty, które uwzględniają potrzeby seniorów i wspierają przestrzenną politykę senioralną”

Konferencja stała się także źródłem licznych inspiracji płynących z krajów bałtyckich, konsekwentnie dążących do stworzenia społeczeństwa równych szans. Chlubnym przykładem jest tutaj Estonia, która wyzwanie dotyczące zapewnienia dostępności umieściła w obszarze decyzji politycznych. Na konferencji obecna była Keit Parts kierująca specjalnie powołaną w tym celu grupą zadaniową rządu Estonii. Grupa ta ma opracować procedury i narzędzia administracyjne by rozwiązać problemy związane z dostępnością zarówno w środowisku fizycznym, jak i e-środowisku, tak żeby do 2035 roku każdy mieszkaniec Estonii mógł cieszyć się pełną dostępnością do przestrzeni publicznej. Keit Parts opowiedziała o wyzwaniach, jakie stoją przed jej zespołem by ten ambitny cel zrealizować.

Dostępność wspomagana technologią

Wszystko w naszym życiu staje się bardziej intuicyjne w obsłudze i zrobotyzowane. Dlaczego nie wykorzystać osiągnięć technologicznych, aby pomóc osobom starszym w prowadzeniu samodzielnego, satysfakcjonującego życia? Rozwiązania dla seniorów powinny łączyć zaawansowane rozwiązania technologiczne i komfort, i dzięki temu być łatwo dostępne dla użytkowników w każdym wieku, również dla osób np. z ograniczoną sprawnością ruchową. Gość specjalny konferencji prof. Thomas Bock, wizjoner i ekspert w dziedzinie robotyki budowlanej wskazał, iż doskonałą inspiracją do takiego projektowania mogą być rozwiązania architektoniczne jakie były stosowane już w XV wieku w Japonii, w domach z przesuwanymi lub obracanymi ścianami, podłogami czy sufitami. Innym pomysłem są meble mechatroniczne, które, dzięki swojej użyteczności mogą ułatwiać starszym osobom codzienne funkcjonowanie. „Wykorzystanie komponentów mechatronicznych otwiera nowe perspektywy w zakresie projektowania i konstruowania mebli, znacząco wpływając na wygodę użytkowania poprzez maksymalną redukcję poziomu dźwięku oraz poprawę płynności i bezpieczeństwa obsługi części ruchomych”, powiedział prof. Thomas Bock, z Uniwersytetu Technicznego w Monachium. Wiele inspirujących rozwiązań wspierających funkcjonowanie seniorów i potwierdzających ten trend zaprezentował w trakcie drugiego, warsztatowego dnia konferencji Paweł Borkowski reprezentujący Hettich Polska. Uczestnicy mogli poszerzyć swoją wiedzę o systemach meblowych umożliwiających np. dostosowanie wysokości szafek wiszących, płyt roboczych do wymagań osoby poruszającej się na wózku czy rozwiązaniach zapewniających łatwiejszy dostęp do wnętrza różnego rodzaju szaf.

Obecnie coraz bardziej popularne staje się projektowanie sensoryczne, którego obiekty pełnią funkcje rehabilitacyjne i rozwojowe. Powstają specjalne ścieżki moto-sensoryczne służące treningowi w otwartej przestrzeni, a projektanci przestrzeni dla seniorów coraz śmielej sięgają po rozwiązania inspirowane wirtualną rzeczywistością (VR), które działając na różne zmysły mogą pełnić funkcję orientacyjną lub terapeutyczną. Na jednym z warsztatów grupa ekspertów z 8 krajów, zajmujących się welfare technology, robotyką, VR, geriatrią, designem oraz przedstawiciele samorządów, firm, studenci i młodzi projektanci pracowali nad pilotażowymi scenariuszami gry VR, mającej uczyć empatii wobec seniorów. Gra ta zostanie udostępniona już w przyszłym roku. Idąc z duchem czasu warto pamiętać, że mechatroniczne lub zrobotyzowane środowisko może wspierać funkcjonowanie osób starszych i umożliwiać im niezależne życie, pracę i mobilność.

Otwartość = Bezpieczeństwo

Rok 2020 to rok przedefiniowania zasad projektowania przestrzeni publicznej, jak i zasad funkcjonowania w niej. Obecni na konferencji przedstawiciele samorządów zwracali uwagę na jeden z najbardziej naglących problemów współczesnego świata - problem zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom użytkującym przestrzeń publiczną. Miesiące ogólnoświatowej walki z pandemią potwierdziły jak ważne jest to zagadnienie, pokazując, że otwartość musi oznaczać również bezpieczeństwo. W domu, w obiektach użyteczności publicznej, w sektorze opieki czy szpitalach, patogeny stanowią powszechny problem. Osoby starsze ze względu na naturalnie niższą odporność są narażone szczególnie. Dlatego w projektowaniu dla seniorów warto używać do wyposażenia wnętrz materiałów, które posiadają naturalne właściwości antyseptyczne i działają bakteriobójczo. Marek Borowiak, prowadzący jeden z warsztatów poświęconych tej tematyce podzielił się z uczestnikami konferencji wiedzą na temat materiałów zapewniających ochronę w przestrzeniach wspólnych dla seniorów takich jak zakłady opieki zdrowotnej, biblioteki, czy domy kultury. Wskazał m.in. na zalety zastosowania w projektowaniu linoleum Forbo (np. meblowego), które z uwagi na zawartość oleju lnianego, jest naturalnym antyseptykiem. Inne materiały, które warto stosować w miejscach użytkowanych przez osoby starsze to laminaty wysokociśnieniowe z dodatkiem antybakteryjnym microPLUS, które w ciągu 24h zwalczają 99% bakterii czy „Solid Surface” z żywic akrylowych, hamujący rozwój bakterii. Gres z antybakteryjnym systemem Microban, opartym na działaniu jonów srebra pozwoli natomiast zabezpieczać podłogi i ściany ułatwiając utrzymanie czystości. „Walkę z bakteriami warto rozpocząć już na etapie projektowania, korzystając z materiałów, które zapewniają naturalną ochronę. To lepsze rozwiązanie, bo w przeciwieństwie do środków chemicznych jest bezpieczniejsze i działa dłużej.” radził młodym projektantom i przedstawicielom instytucji publicznych Marek Borowiak z firmy Laminart.

Zapewnienie dostępności przestrzeni publicznej to ogromne wyzwanie, z którym nie poradzimy sobie bez współpracy interdyscyplinarnej na wielu płaszczyznach. Właśnie dlatego w ramach projektu BaltSe@nioR 2.0 trzy poznańskie uniwersytety: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu i SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny wraz z wsparciem międzynarodowej grupy ekspertów reprezentujących ponad 50 instytucji i organizacji pokazały, że taki dialog jest ważny, możliwy i może pomóc tworzyć bardziej przyjazne środowisko życia dla seniorów. Uczestniczący w konferencji Maciej Siuda, architekt i projektant podkreślił, że „architektura, przestrzeń i dizajn są naturalnym polem weryfikowania jak daleko, jako społeczeństwo, zaszliśmy w realizowaniu idei dostępności.” Zjawisko otwartej i bezpiecznej przestrzeni jest zagadnieniem bardzo złożonym, warto więc nad nim pracować przy zaangażowaniu różnych podmiotów, uwzględniając jednocześnie takie pojęcia jak: równość, bezpieczeństwo, wspólnota czy wolność wyboru. Dzięki temu przestrzeń publiczna może stać się dostępna dla wszystkich a osoby z niepełnosprawnościami i osoby starsze mają szansę poczuć się równoprawnymi członkami europejskiej społeczności.

Warto podkreślić, że prezentacje dostępne będą również z tłumaczeniem na polski język migowy. Konferencja została zrealizowana w ramach projektu współfinansowanego z funduszy Unii Europejskiej (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) w ramach programu INTERREG Baltic Sea Region.