Trudności ze skupieniem myśli, zapominanie o różnych sprawach, poczucie rozproszenia – większość z nas ma czasem takie dni. Zwykle tłumaczymy sobie wtedy, że to na przykład skutek zmęczenia, niewyspania, a u seniorów – naturalny efekt procesu starzenia. Warto jednak zachować czujność zarówno względem siebie, jak i bliskich, bo w niektórych przypadkach te objawy mogą wskazywać na poważne schorzenie, jakim jest choroba otępienna.

Czym w ogóle jest choroba otępienna (nazywana też demencją)? W jej wyniku zwykle stopniowo traci się funkcje poznawcze czyli pamięć, zdolność do uczenia się nowych informacji, mowy, czytania ze zrozumieniem i komunikacji. Niewielkie pogorszenie tych funkcji, nie wpływające na codzienne funkcjonowanie może stopniowo rozwijać się wskutek fizjologicznego procesu starzenia się mózgu, ale szybkie pogorszenie sprawności poznawczej lub zaburzenia pamięci wpływające na gorsze ogólne funkcjonowanie mogą wskazywać na rozwijające się otępienie. Jest to sygnał alarmowy wymagający zawsze pilnej diagnostyki! Choroby otępienne zwykle kojarzy się z seniorami, ale uwaga – mogą dotyczyć także osób młodszych!

Najczęściej występującą postacią demencji jest choroba Alzheimera (szacuje się, że odpowiada za 50-70% przypadków), jednak istnieją również inne przyczyny otępień. Wszystkie je łączy to, że objawiają się przede wszystkim kłopotami z pamięcią oraz zaburzoną orientacją w czasie i przestrzeni, a często także problemami z komunikacją czy przyswajaniem nowych informacji. Wszystko to sprawia, że wykonywanie codziennych czynności staje się coraz trudniejsze.

– Na początku objawy łatwo zbagatelizować i przypisać je innym czynnikom, takim jak stres czy zmęczenie. czy potraktować je np. jako skutek uboczny przyjmowania leków. Jeśli jednak nie tylko nie mijają, a co więcej – nasilają się a zwłaszcza gdy stają się uporczywe lub utrudniają codzienne, zwykłe funkcjonowanie koniecznie należy wybrać się do lekarza. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że przyczyną może być rozwijająca się właśnie choroba otępienna – mówi dr hab. Jacek Staszewski z Centrum Leczenia Zaburzeń Pamięci Affidea. Im wcześniej się ją rozpozna, tym większe szanse na zapewnienie choremu odpowiedniej opieki, wsparcia i możliwie jak najwyższego komfortu codziennego życia. Ponadto część przyczyn otępień jak na przykład wodogłowie normotensyjne, zaburzenia hormonalne lub awitaminozy mogą być odwracalne o ile zostaną wcześnie zdiagnozowane i leczone.

 

Jak więc nie zlekceważyć choroby otępiennej i odróżnić ją od zachowań, które można tłumaczyć podeszłym wiekiem? Podpowiadamy, na co zwrócić uwagę.

                                                                                               

Zachowania, które najczęściej towarzyszą procesowi starzenia się	Zachowania, które mogą być objawem choroby otępiennej
Objawy zwykle są dość łagodne, nie utrudniają znacząco codziennego funkcjonowania.	Objawy z czasem stają się coraz silniejsze i zaczynają utrudniać codzienne funkcjonowanie.
Niewielkie problemy z pamięcią, przykładowo zapominanie imion i nazwisk osób, które dopiero co się poznało, czy pojedynczych słów i wyrażeń, które jednak ma się jakby „na końcu języka” (ale jednocześnie umiejętność bezproblemowego wyrażenia swoich myśli podając synonim czy bliskoznaczny wyraz).	Problemy z pamięcią stają się coraz poważniejsze. Zapomina się imiona nawet najbliższych osób, pojawia się też trudność w przypomnieniu sobie konkretnych słów oraz podstawowych faktów (jak np. własny adres zamieszkania). Choremu trudno także przypomnieć sobie niedawne wydarzenia, ale wykazuje świetną pamięć w stosunku do odleglejszej przeszłości, np. swojego dzieciństwa.
Trudności z przypomnieniem sobie szczegółów odbytej rozmowy.	Chory nie tylko nie pamięta detali rozmowy – często nie przypomina sobie, by ta rozmowa w ogóle się odbyła.
Zapominanie o wykonywaniu pewnych działań w wyznaczonych terminach, np. o zapłaceniu rachunków.	Trudności nie tylko z dopilnowaniem terminów, ale przede wszystkim z samym wykonywaniem określonych czynności w ogóle, np. opłaceniem rachunków.
Pomyłki lub trudności z szybkim przypomnieniem sobie tego, jaki dokładnie dziś mamy dzień (datę), ale jednocześnie dobre orientowanie się w tym, jaki mamy rok czy miesiąc.	U chorego zauważalne jest zagubienie w czasie, a trudnością jest dla niego nie tylko wskazanie daty dziennej, ale też aktualnego miesiąca i roku.
Sporadyczne mylenie nazw ulic czy drogi do jakiegoś punktu. Gubienie się, ale tylko w zupełnie nowych miejscach.	Dezorientacja w przestrzeni, w tym trudność w znalezieniu drogi do domu i gubienie się w znanych miejscach.
Trudność z robieniem kilku rzeczy jednocześnie lub wolniejsze wykonywanie „zwykłych” czynności.	Duży problem z radzeniem sobie z codziennymi czynnościami takimi jak ubieranie się, mycie czy przygotowywanie jedzenia itp.
Sporadyczne problemy w zlokalizowaniu, gdzie odłożyło się drobiazgi takie jak portfel czy klucze itp.	Odkładanie rzeczy w miejsca, które zdecydowanie nie są im przeznaczone, np. wkładanie butów do lodówki.
Potrzeba większego skupienia się przy liczeniu.	Kłopot z wykonywaniem dość prostych działań matematycznych, np. z podliczeniem należności za niewielkie zakupy.
Wyzwaniem staje się zrozumienie instrukcji obsługi, a czasem i korzystanie z nowych sprzętów AGD i RTV, zwłaszcza tych nowocześniejszych.	Trudność stanowi posługiwanie się doskonale znanymi sprzętami (np. nagle chory ma problem z włączeniem pralki, którą posiada od lat) i samodzielne wykonywanie prostych czynności czy instrukcji, np. ugotowanie potrawy wg konkretnego przepisu czy zmiana pościeli.

– Dla osób z chorobą otępienną charakterystyczna jest też duża zmienność nastrojów i zachowania – przykładowo człowiek dotychczas bardzo optymistycznie podchodzący do życia i towarzyski staje się drażliwy lub apatyczny, może tracić dotychczasowe zainteresowania lub zaczyna unikać kontaktu z innymi ludźmi – zauważa dr Jacek Staszewski z Affidea. Czasem można także zaobserwować pogorszenie empatii lub wykazywanie zachowań nieadekwatnych do okoliczności, przykładowo przesadną wesołość w przygnębiających większość ludzi.

W miarę upływu lat wiele osób zauważa, że doświadcza pewnych zmian w funkcjonowaniu swojego umysłu i ciała – to naturalne. Zdarza się jednak, że objawy stają się poważniejsze i znacząco wpływają (a momentami nawet uniemożliwiają) normalne funkcjonowanie – to sygnał, że możemy mieć do czynienia z chorobą otępienną. Jej odróżnienie od normalnych objawów starzenia się jest kluczowe, ponieważ wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacznie poprawić jakość życia. Warto więc zachować czujność, a w przypadku jakichkolwiek niepokojących obserwacji skonsultować się z lekarzem.

 

5 mitów na temat chorób otępiennych

Liczba Polaków w wieku 60+ wyniosła 9,8 mln na koniec 2022 r. Tym samym odsetek osób starszych w populacji naszego kraju osiągnął wtedy poziom 25,9%. Według prognozy GUS w 2060 r. ma ich być już 11,9 mln, co ma odpowiadać 38,3% ogółu ludności Polski. Konsekwencji starzenia się naszego społeczeństwa jest wiele, a jedną z nich jest to, że coraz częściej będziemy prawdopodobnie nie tylko słyszeć o chorobach otępiennych, ale też się z nimi bezpośrednio stykać. Narosło wokół nich wiele mitów i błędnych przekonań. Światowy Dzień Choroby Alzheimera to dobry moment na to, by się z nimi rozprawić!

MIT 1. Demencja jest dziedziczna

Choroby otępienne mogą być dziedziczne, ale według badań naukowych stanowią zdecydowaną mniejszość – w zależności od źródła wskazuje się, że jest to od 1% do 7% przypadków (a więc od 1 do 7 osób na 100). Zatem fakt, że ktoś z naszych bliskich zmaga się z demencją wcale nie oznacza, że na pewno dotknie ona i nas. Wiek zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera bardziej niż obciążający wywiad rodzinny (np. choroba Alzheimera u jednego z rodziców). Osoby w wieku 70 lat mają 5% ryzyko choroby Alzheimera - ponad dwukrotnie więcej niż osoby w wieku 60 lat. Obciążający wywiad rodzinny zwiększa ryzyko z 5% do 6,5%.

MIT 2. Choroba otępienna to to samo, co choroba Alzheimera

Choroba otępienna to bardzo szerokie pojęcie i może mieć wiele różnych przyczyn. Choroba Alzheimera to jedna z najczęstszych przyczyn otępień (szacuje się, że stanowi od 50% do nawet 70% przypadków). Innymi ważnymi przyczynami są choroby naczyniowe mózgu oraz rzadsze choroby neurodegeneracyjne. Należy pamiętać, że część przyczyn otępień jest odwracalnych w przypadku wczesnego wykrycia np. wodogłowie normotensyjne lub zaburzenia hormonalne lub awitaminozy. Dlatego należy jak najwcześniej diagnozować pogorszenie pamięci lub innych funkcji poznawczych!

MIT 3. Choroba otępienna to nieunikniony skutek starzenia się

Choroby otępienne faktycznie kojarzone są z podeszłym wiekiem, a przybywające lata zwiększają ryzyko ich wystąpienia. – Demencja nie jest jednak nieodłączną częścią starzenia się, wraz z wiekiem może spowolnić się proces przypominania lub zapamiętywania ale nie powinno to wpływać na normalne funkcjonowanie. Jeśli tak się dzieje wymaga to diagnostyki. Co więcej – warto wiedzieć, że choroba otępienna może wystąpić nie tylko u seniorów. Najmłodsze osoby, u których zdiagnozowano chorobę Alzheimera – miały tylko około 30 lat! – mówi dr hab. Jacek Staszewski z Centrum Leczenia Zaburzeń Pamięci Affidea. Jest to jednak bardzo rzadka sytuacja a osoby poniżej 65 rż stanowią mniej niż 9% wszystkich przypadków tej choroby.

MIT 4. Choroby Alzheimera nie można leczyć

Medycyna nie zna aktualnie terapii umożliwiającej całkowite wyleczenie z choroby Alzheimera. Można ją jednak znacząco spowolnić lub zmniejszyć ryzyko zachorowania. Pacjenci z demencją często przyjmują zalecone przez lekarza leki czy suplementy - ich celem jest wspieranie sprawności mózgu przez jak najdłuższy czas, spowolnienie pojawiania się kolejnych objawów czy niwelowanie niebezpiecznych dla samego chorego, jak i jego bliskich zachowań (np. agresji, halucynacji czy stanów lękowych). Lekarze zaznaczają, że to nie oznacza, że osoba, u której zdiagnozowano demencję spowodowaną chorobą Alzheimera, nie może prowadzić dalszego satysfakcjonującego i aktywnego życia. Diagnoza zmusza do wprowadzenia w codzienności (zarówno chorego, jak i jego bliskich) zmian, ale specjaliści podkreślają, że powinno się to traktować raczej jako punkt zwrotny, a nie graniczny. Ostatnio w USA (ale jeszcze nie w Europie) zarejestrowano leki, które mogą znacząco spowolnić proces chorobowy, jednak nie są jeszcze znane odległe efekty tej terapii.

MIT 5. Wszystkie osoby z demencją są agresywne

Osoby z chorobą otępienną bywają agresywne, ale po pierwsze – nie wszystkie (szacuje się, że ok. 40-50% z nich), a po drugie – agresja jest objawem chorobowym spowodowanym zachodzącymi zmianami neurodegeneracyjnymi mózgu, na które chorzy nie mają wpływu. – Należy mieć świadomość, że to, jak zachowuje się chory na demencję, może być jego reakcją na dyskomfort fizyczny lub ból, a także jak traktuje go otoczenie – brak zrozumienia czy niektóre zachowania względem niego może odczytać jako zagrożenie i z tego powodu odpowiadać właśnie w taki sposób – zaznacza Jacek Staszewski z Affidea.