Część I

dr Joanna Plak

Wielkie problemy geriatryczne to „przewlekłe zaburzenia, które stopniowo prowadzą do niesprawności funkcjonalnej, a przez to negatywnie wpływają na jakość życia starszych pacjentów” (K. Wieczorowska - Tobis).  Zaliczamy do nich w szczególności:

-        upadki i zaburzenia równowagi,

-        nietrzymanie zwieraczy (moczu, stolca),

-        upośledzenie wzroku i słuchu,

-        zaburzenia otępienne z majaczeniem,

-        depresję wieku podeszłego,

-        zespół słabości,

-        zespół jatrogenny.

Upadki i zaburzenia równowagi

Upadki w podeszłym wieku prowadzą do powstania urazów, w tym poważnych stanowiących zagrożenie życia, takich jak: wstrząśnienia mózgu czy krwiaki wewnątrzczaszkowe.
W wyniku upadku chory często doznaje złamania kończyny, w wyniku czego jest unieruchomiony co niesie za sobą ryzyko powstania kolejnych zagrożeń, takich jak: zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna, odwodnienie, odleżyny, przykurcze w stawach, infekcje. W wyniku upadku może dojść także do wystąpienia zespołu stresu pourazowego, przejawiającego się lękami, osłabieniem wiary w siebie, obawami przed kolejnym upadkiem i związanym z tym zaniechaniem wykonywania czynności mogących narazić na upadek. Wystąpienie tego zespołu prowadzi do obniżenia aktywności życiowej i zwiększenia zapotrzebowania na pomoc innych osób w wykonywaniu podstawowych codziennych czynności. Warto podkreślić że wypadki są jedną z głównych powodów przyjęcia pacjentów do domu opieki.

Upadki mogą być spowodowane zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu (czynniki wewnętrzne) lub oddziaływaniem środowiska (czynniki zewnętrzne).

Do czynników wewnętrznych możemy zaliczyć przewlekłe i ostre stany chorobowe wraz z następstwami zażywanych leków, a wśród nich:

-        zaburzenia neurologiczne, w tym: udar, parkinsonizm, majaczenie, padaczka i choroby napadowe, neuropatia obwodowa, nadwrażliwość zatoki szyjnej, otępienie,

-        zaburzenia sercowo - naczyniowe, w tym: niedociśnienie, zaburzenia rytmu serca,

-        zaburzenia żołądkowo-jelitowe, w tym: biegunka i omdlenia po posiłkach,

-        zaburzenia metaboliczne, w tym: niedoczynność tarczycy, niedokrwistość, odwodnienie,

-        zaburzenia narządu ruchu, w tym: choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, zniekształcenia stóp,

-        zaburzenia psychiczne, w tym: depresja

-        zaburzenia narządu wzroku, w tym: zaćma i jaskra oraz narządu słuchu

Upadki mogą być także spowodowane zażywaniem leków, w  szczególności z grupy leków: moczopędnych, antyarytmicznych, psychotropowych.

Do czynników zewnętrznych upadków możemy zaliczyć zagrożenia występujące w środowisku domowym, jak również poza domem. W przypadku osób starszych upadki zdarzają się głównie w trakcie wykonywania prostych czynności, jak: chodzenie, wstawanie z łóżka lub fotela, sięganie po wysoko położone przedmioty.

W środowisku domowym zagrożeniem mogą być: źle umocowane dywany, śliska nawierzchnia, wysokie progi, źle zabezpieczone przewody elektryczne, zbyt jaskrawe lub zbyt słabe oświetlenie, zbyt strome schody lub brak poręczy przy schodach, fotele i krzesła bez poręczy, wysoko umieszczone szafki, zbyt ciasne ustawienie mebli, niestabilne i chwiejące się meble, śliska wanna bez uchwytów, zbyt nisko zamocowany sedes.

Upadki poza domem są spowodowane przede wszystkim: wysokimi krawężnikami, nieprzystosowanymi wejściami do budynków, nierównymi chodnikami.

Chociaż upadki mogą zdarzyć się każdemu to istnieje grupa osób bardziej na nie narażona. Najbardziej narażone na upadki są kobiety w podeszłym wieku, szczupłe, z osłabioną masą mięśniową i zaburzeniami chodu, zażywające powyżej 4 leków oraz takie u których występowały upadki w przeszłości.

Ze względu na dotkliwe następstwa upadków warto zawczasu tak zmodyfikować otoczenie seniora, by zminimalizować ryzyko ich wystąpienia W tym celu należy zmodernizować wyposażenie mieszkania, tj. zakupić meble o odpowiedniej wysokości, zamontować poręcze przy schodach, zamontować uchwyty przy wannie, zlikwidować dywany, w łazience umieścić maty antypoślizgowe, zlikwidować wysokie progi, zapewnić dobre oświetlenie mieszkania.

Niebagatelną rolę w prewencji upadków odgrywają także ćwiczenia fizyczne dostosowane do wieku. Coraz więcej klubów fitness oferuje zajęcia uwzględniające potrzeby klientów w podeszłym wieku. Można także ćwiczyć samodzielnie w domu, pamiętając by unikać ćwiczeń forsownych, zbyt intensywnych, powodujących nadmierne napięcie mięśni lub ich zbytnie rozluźnienie.

Nietrzymanie zwieraczy

Nietrzymanie zwieraczy (moczu i/lub stolca) to problem często występujący u osób starszych. Jego występowanie nasila się wraz z wiekiem oraz obniżeniem sprawności seniora. Prowadzi on do pogorszenia funkcjonowania osoby starszej, wywołując u niej wstyd, bezradność, poczucie że jest gorsza, potrzebę izolowania się, a nawet depresję. Wiąże się także z dużymi wydatkami na materiały higieniczne oraz leczenie powikłań, takich jak np. zakażenie skóry.

Nietrzymanie moczu może mieć charakter przejściowy lub trwały. Do przyczyn przejściowego nietrzymania moczu można zaliczyć: delirium, infekcje dróg moczowych, troficzne zapalenie cewki moczowej i pochwy, przyjmowanie leków, zaburzenia psychiczne w tym depresje, nadmierną objętość wydalanego moczu np. na skutek niewydolności krążenia, ograniczenie ruchów na skutek długotrwałego leżenia w łóżku, kałowe zatkanie.

Trwałe nietrzymanie moczu może być spowodowane nadpobudliwością lub obniżoną aktywnością mięśnia wypieracza lub niewydolnością/ niedrożnością drogi odpływu moczu.

Nietrzymanie moczu można leczyć farmakologicznie lub operacyjnie. Zalecane jest także ćwiczenie mięśni Kegla, czyli zaciskanie mięśni pochwy i odbytu na około 10 sekund, powtarzane w krótkich odstępach czasowych przez 20 minut. Systematyczne wykonywanie tego ćwiczenia wzmacnia mięsnie i zwiększa ich elastyczność, dzięki czemu zapobiega nietrzymaniu moczu.

O nietrzymaniu stolca mówimy w przypadku wystąpienia bezwiednego oddania stolca. Jest on spowodowany takimi czynnikami, jak: ciężkie zaparcia z niedrożnością kałową, nadużywanie środków przeczyszczających, upośledzenie funkcji poznawczych, biegunki, ograniczony dostęp do toalety, długotrwałe unieruchomienie, wypadanie odbytu. Nietrzymanie stolca może być leczone farmakologicznie lub poprzez biofeedback. Biofeedback jest stosowany u osób bez organicznych uszkodzeń zwieraczy odbytu. Polega na ćwiczeniach zwieraczy odbytu stymulowanych i kontrolowanych elektrodami wprowadzanymi do kanału odbytu. Jeśli te działania okażą się nieskuteczne można rozważyć operacyjne rozwiązanie problemu.

Upośledzenie wzroku i słuchu

Do najczęstszych schorzeń narządu wzroku u osób starszych zaliczamy: nadwzroczność, jaskrę, zaćmę i starcze zwyrodnienie plamki.

Jaskra jest chorobą spowodowaną zbyt dużym ciśnieniem w gałce ocznej. Nieleczona prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i w konsekwencji do ślepoty. Jest to choroba podstępna, która przez długi okres czasu przebiega bezobjawowo. Chory początkowo przestaje widzieć przedmioty zlokalizowane po bokach, potem dochodzi ból głowy i wrażenie wypychania gałki ocznej. Jaskra może być leczona farmakologicznie (krople do oczu) lub operacyjnie (laserowo).

Zaćma polega na mętnieniu soczewki oka. Chory widzi zamazane lub zamglone, wyblakłe obrazy. Źródło światła może być widziane w okrągłej, kolorowej obwódce. Obrazy mogą też być widziane podwójnie. W zaawansowanej zaćmie chory widzi tylko ciemny i jasny kolor. Zaćmę leczy się operacyjnie.

Zwyrodnienie plamki jest to choroba plamki żółtej spowodowana jej niedokrwieniem. Początkowo choroba przebiega bezobjawowo. Z czasem chory widzi tylko przedmioty znajdujące się na wprost, obraz się zamazuje, proste linie ulegają zakrzywieniu, ma problem z postrzeganiem kolorów i męczy go ostre światło. Na skutek tych dolegliwości chory ma problem z czytaniem. Nieleczona choroba prowadzi do ślepoty. Zwyrodnienie plamki leczy się farmakologicznie.

U osób starszych pogorszeniu ulega także słuch. Jest to proces stopniowy. Początkowo senior gorzej słyszy i ma problemy z rozumieniem mowy, prosi by mówiono do niego głośniej i wyraźniej, zwraca się z prośbą o powtórzenie wypowiedzi. Takie objawy skłaniają do profesjonalnego zbadania słuchu osoby starszej. Jeśli faktycznie nastąpiło jego uszkodzenie senior może zakupić aparat słuchowy, który koryguje wadę słuchu a tym samym poprawia jakość życia. W przypadku gdy aparat słuchowy okaże się nieskuteczny można rozwiązać problem operacyjnie, wczepiając choremu implant ślimakowy. Nie jest to jednak rozwiązanie przeznaczone dla wszystkich seniorów. Głównym przeciwskazaniem do wykonania zabiegu jest zły stan zdrowia pacjenta uniemożliwiający przeprowadzenie operacji w znieczuleniu ogólnym. Końcowym etapem pogarszania słuchu jest całkowita głuchota.

Koniec I części