Depresja u seniorów

dr Joanna Plak

Depresja jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych u osób
w podeszłym wieku. Szacuje się, że co dziesiąta osoba w wieku 65 lat i więcej może doświadczać tej choroby. W grupie ryzyka znajdują się w szczególności osoby:

-        samotne,

-        doświadczające wydarzenia krytycznego w życiu (np. śmierć członka rodziny),

-        zażywające dużo lekarstw,

-        cierpiące na choroby przewlekłe lub niepełnosprawne,

-        będące w wieku 80-84 lata, w szczególności płci męskiej (w tej grupie odsetek samobójstw jest dwukrotnie wyższy niż w innych grupach).

Depresja jest często mylona z przewlekłym smutkiem. Istnieją jednak kryteria pozwalające na odróżnienie tych dwóch stanów.

 

1. Po pierwsze objawy depresji utrzymują się co najmniej dwa tygodnie. Możemy zaliczyć do nich: bezsenność, obniżenie nastroju, zmęczenie, utratę apetytu i spadek wagi, niechęć do opuszczania domu, poczucie bezradności, osłabienie koncentracji, poczucie beznadziejności, spadek poczucia wartości, myśli samobójcze, lęk przed śmiercią, spowolnienie ruchowe, problemy z pamięcią, nasilenie bólów różnego pochodzenia.
2. Po wtóre objawy depresji występują przez większość czasu, dni bezobjawowe zdarzają się rzadko.
3. Trzecie kryterium określa stopień nasilenia wymienionych objawów jako nietypowy dla danej osoby (np. nigdy nie czuła się taka osłabiona, nigdy nie miała takich problemów ze snem itp.).

Depresja wieku podeszłego jest słabo diagnozowalna i nienależycie leczona. Przejawy
i postacie depresji, podobnie jak w przypadku innych chorób występujących w wieku senioralnym, są złożone;  a rokowania dotyczące skuteczności określonej metody leczenia – niepewne. Dodatkowo personel medyczny ma tendencje do przypisywania objawów depresji innym chorobom, lub wręcz ich bagatelizowania w myśl zasady, że starzenie się człowieka jest związane z obniżeniem nastroju, bezsennością i nasileniem różnych dolegliwości. Należy zwrócić uwagę, że takie podejście jest bardzo niebezpieczne ponieważ depresja w wieku podeszłym wiąże się z większą częstotliwością popełniania samobójstw. Samobójstwo
osób w wieku 65+ z reguły nie jest wołaniem o pomoc, jak ma to miejsce w przypadku młodszych grup wiekowych, a jest starannie przemyślaną decyzją, nastawioną na konkretny rezultat w postaci zgonu. Inne poważne skutki depresji występującej w wieku podeszłym to: wyższe ryzyko śmierci wywołanej różnymi przyczynami innymi niż samobójstwa, większa dotkliwość doświadczanej choroby lub niepełnosprawności, dłuższa hospitalizacja, większe ryzyko znalezienia się w instytucji opiekuńczej po zakończeniu hospitalizacji, niższa aktywność fizyczna i społeczna, mniejsze współdziałanie z lekarzem co rzutuje na jakość i skuteczność procesu leczenia.

W przypadku osób w podeszłym wieku możemy zaobserwować występowanie czterech rodzajów depresji: dużej (ciężkiej), małej, przewlekłej i mającej postać krótkotrwałych zaburzeń adaptacyjnych.

Duża (ciężka) depresja występuje najrzadziej w grupie wiekowej 65+, ale jednocześnie jest najskuteczniejsza do leczenia za pomocą leków przeciwdepresyjnych. O dużej depresji możemy mówić, gdy pacjent doświadcza 5 lub więcej objawów tego schorzenia przez co najmniej 2 tygodnie, a początek wystąpienia objawów nie jest związany bezpośrednio z działaniem leków.

Mała depresja charakteryzuje się zmiennością objawów, upośledzeniem funkcjonalnym lub/i poznawczym, upośledzeniem społecznym i rodzinnym, jest także powiązana
z niepełnosprawnością lub występuje w towarzystwie innych ciężkich chorób.

Depresja przewlekła wiąże się ze znaczącym upośledzeniem fizycznym chorego. Występuje jako reakcja na chorobę/niepełnosprawność i rozwija się w miarę postępowania schorzeń. Często towarzyszy osobom, które przeszły udar. Ten rodzaj depresji może także powstać
w odpowiedzi na krytyczne wydarzenie w życiu pacjenta (np. śmierć bliskiej osoby)
i poprzedzić wystąpienie ciężkiej choroby u osoby przeżywającej żałobę.

Krótkotrwałe zaburzenia adaptacyjne, czyli czwarty rodzaj depresji charakterystycznych dla podeszłego wieku, znajduje się na granicy między małą depresją a głębokim smutkiem. Ten rodzaj zaburzenia występuje u osób, które po doświadczeniu wydarzenia krytycznego w ich życiu potrzebują więcej czasu od innych na powrót do równowagi psychicznej.

Leczenie depresji u osób starszych jest bardzo trudne i przynosi efekty niewspółmierne do włożonego wysiłku. Poza farmakoterapią stosuje się psychoterapię oraz udziela wsparcia społecznego (np. poprzez zorganizowanie regularnych wizyt wolontariusza w domu chorego). Zalecana metoda leczenia zależy od postaci depresji. I tak w przypadku depresji ciężkiej oprócz farmakoterapii zaleca się stosowanie psychoterapii; w przypadku małej depresji zaleca się farmakoterapię i wsparcie, zaś w przypadku krótkotrwałych zaburzeń adaptacyjnych – farmakoterapię lub psychoterapię. Lekarze najchętniej decydują się na zastosowanie farmakoterapii, gdyż właściwie dobrane leki potrafią skutecznie poprawić samopoczucie pacjenta. Należy jednak uwzględnić, że  dobranie właściwego rodzaju i dawki leku nie jest łatwe i zależy od wielu czynników, takich jak: stopień nasilenia depresji, wcześniejsza reakcja pacjenta na podobne leki, interakcja z innymi przyjmowanymi lekami, stopień zniedołężnienia pacjenta, możliwe skutki uboczne stosowania leku.

Leczenie depresji wieku podeszłego jest procesem długotrwałym i złożonym. W związku z powyższym Światowe Towarzystwo Psychiatryczne opracowało zasady mające zwiększyć efektywność leczenia depresji. Należą do nich:

-        edukowanie chorego oraz jego opiekunów na temat istoty schorzenia,

-        stosowanie procedur medycznych mających na celu wyeliminowanie objawów depresji, ale jednocześnie zapobiegających jej nawrotom,

-        proces leczenia obejmujący wszystkie dolegliwości równolegle,

-        kontrolowanie ryzyka dokonania samouszkodzeń przez pacjenta,

-        ścisła współpraca opiekunów i chorych z personelem medycznym.

Depresję nie tylko trudno jest leczyć, ale również niełatwo jest jej zapobiec. W procesie prewencji istotna jest edukacja na temat schorzenia, zbudowanie sieci wsparcia w środowisku lokalnym i zapewnienie dobrego dostępu do usług opieki zdrowotnej. Nie można także bagatelizować wpływu aktywnego trybu życia oraz posiadania dużej liczby znajomych w prewencji wystąpienia depresji.