Wybrane zespoły i syndromy towarzyszące starości

dr Joanna Plak

Starzenie się organizmu ludzkiego jest zjawiskiem złożonym. Wiążą się z nim liczne zmiany w zachowaniu człowieka, jego osobowości, cechach charakteru. Można jednak zaobserwować pewne grupy cech warunkujących określone zachowanie osoby starszej, w oparciu o które gerontolog A. Zych wyodrębnił najczęściej występujące zespoły i syndromy typowe dla wieku podeszłego. Zostaną one pokrótce omówione w niniejszym artykule.

Zespół Doriana Greya występuje u osób przywiązujących dużą wagę do swojego wyglądu zewnętrznego. Ważna jest dla nich atrakcyjność fizyczna stąd nie radzą sobie ze starzeniem się, z zaburzeniem estetyki swojego ciała na skutek zmian jakie w nim zachodzą wraz z upływem czasu. Takie osoby panicznie boją się starości, rozpadu fizycznego ciała. Są gotowe wydawać duże kwoty pieniędzy na zabiegi medycyny estetycznej, mimo że nie przynoszą one zadawalających rezultatów. Charakterystyczny jest dla nich młodzieżowy styl ubierania się, nie adekwatny do wieku; a w przypadku kobiet - także zamiłowanie do krzykliwego makijażu. Obsesyjne myślenie o starości, zmiany w wyglądzie związane ze starzeniem się organizmu mogą doprowadzić osoby cierpiące na zespół Doriana Greya, do depresji.

Zespół starego marynarza – jest charakterystyczny dla osób starszych. Polega na zwierzaniu się obcym ludziom, opowiadaniu im o prywatnych, intymnych szczegółach z życia. Z jednej strony jest to szukanie bliskości i kontaktu z drugim człowiekiem, ale także pewnego rodzaju ucieczka od bezpośrednich kontaktów z członkami własnej rodziny w myśl zasady, że o pewnych  sprawach lepiej jest rozmawiać z osobami obcymi.

Zespół samotnej starości dotyka osoby starsze, które straciły swoich bliskich, jak również pensjonariuszy domów pomocy społecznej i innych placówek opieki zamkniętej. Osoby doświadczające tego zespołu czują się samotne, odizolowane od społeczeństwa. W związku z taką sytuacją częściej chorują, mają obniżony nastrój, cierpią na rozmaitego rodzaju lęki jak również na depresję.

Zespół maltretowanego starca jest obserwowany u seniorów wobec których stosowana jest przemoc fizyczna lub psychiczna. Towarzyszą mu ciężkie zaburzenia emocjonalne, zmiany w wyglądzie jak np. skrajne wychudzenie na skutek głodzenia, wycofanie i nadmierna lękliwość.  Osoby, u których zaobserwowano zespół maltretowanego starca bezwzględnie wymagają specjalistycznej pomocy.

Zespół starczego niechlujstwa występuje u osób nie dbających o higienę osobistą oraz o porządek we własnym otoczeniu. Często dotyka on osoby z zaburzeniami psychicznymi, z depresją, niedołężne, mieszkające samotnie. Osoby takie noszą brudną, porwaną odzież; nie myją się, nie czeszą; nie dbają o wkładanie odzieży odpowiedniej dla danej pory roku. Co więcej osoby z zespołem starczego niechlujstwa mają tendencję do gromadzenia w domu śmieci, starej żywności. Sąsiedzi takich osób często uskarżają się na nieznośny odór unoszący się  z mieszkania „zbieracza”.

Syndrom ocalałego jest to zespół zmian tożsamości i cech charakteru, który występuje u ofiar Holocaustu. Osoby, u których zaobserwowano ten syndrom panicznie boją się głodu jakiego doświadczyli w czasie wojny w związku z czym gromadzą duże ilości jedzenia. Ponadto boją się one spać, odczuwają różnorakie lęki i silne natręctwa, cierpią na zaburzenia świadomości, mają problem z kontrolowaniem własnego zachowania. Dla osób z syndromem ocalałego charakterystyczny jest lęk przed hukiem i wystrzałami, awersja do ubrań w pasiaste wzory, lęk przed psami. Kiedy idą spać obok łóżka kładą ubrania, w które będą się mogli ubrać w razie konieczności ucieczki. Taki zestaw cech skutecznie utrudnia im funkcjonowanie w społeczeństwie.

Syndrom Gauguina jest typowy dla drugiej połowy życia i często zbiega się z przeprowadzeniem bilansu życia przez osobę w podeszłym wieku. Osoby z tym syndromem próbują odnaleźć swoje autentyczne ja. Są na tyle niezadowolone z dotychczasowego życia, że są gotowe na przeprowadzenie diametralnej zmiany, przewrotu dzięki której zaczną pełnić nowe role społeczne/rodzinne/zawodowe. Liczy się dla nich możliwość realizacji marzeń, dokonania czegoś niezwykłego, o czym zawsze marzyli, ale na co brakowało im odwagi.

Zespoły i syndromy omówione w artykule nie stanowią katalogu zamkniętego. W starość wchodzą kolejne pokolenia ludzi dojrzałych, których zachowania będą się różniły od opisanych powyżej. A to oznacza, że katalog zespołów i syndromów towarzyszących starzeniu się ludzi, będzie wzbogacany o nowe zjawiska, jeszcze nie zdefiniowane na chwilę obecną.