dr Joanna Plak

Sprawność funkcjonalna seniora jest to zdolność do samodzielnego wykonywania czynności niezbędnych w codziennym życiu, takich jak np. utrzymanie higieny czy spożywanie posiłków.

Może być ona określana za pomocą rozmaitych narzędzi badawczych. W niniejszym artykule zostanie scharakteryzowane pięć z nich: skala ADL, skala IADL, skala Barthel, skala FIM oraz wskaźnik funkcjonalny „Repty”.

Skala ADL, służąca do oceny podstawowych czynności życia codziennego, bada zdolność seniora do samodzielnego wykonywania sześciu podstawowych czynności, takich jak:

• Kąpiel (w wannie lub pod prysznicem)
• Ubieranie się (wkładanie i zdejmowanie odzieży, zapinanie guzików, wyjmowanie ubrań z szafy i odkładanie ich na miejsce)
• Toaleta (samodzielne korzystanie z niej, utrzymywanie higieny podczas korzystania z toalety i po zakończeniu )
• Kontrolowanie zwieraczy (mocz i kał)
• Spożywanie posiłków (w tym umiejętność korzystania ze sztućców)
• Poruszanie się (wstawanie i kładzenie się do łóżka, wstawanie i siadanie na krześle)

Pacjent może otrzymać od 0 do 1 punktu za każdą z wykonywanych czynności, przy czym 1 punkt oznacza pełną samodzielność; 0,5 punktu potrzebę korzystania z niewielkiej pomocy innych, 0 punktów- niezdolność do samodzielnego wykonania danej czynności. Osoba sprawna uzyskuje w teście od 5 do 6 punktów, częściowo sprawna: od 3 do 4 punktów, zaś osoba niesprawna 2 i mniej punktów.

Skala IADL służy do oceny złożonych czynności dnia codziennego w ośmiu obszarach:

• Korzystanie z telefonu
• Dotarcie do miejsca poza odległością spaceru
• Wychodzenie na zakupy spożywcze
• Przygotowywanie posiłków
• Wykonywanie prac domowych
• Majsterkowanie lub zdolność do wyprania własnych rzeczy
• Przygotowanie i przyjmowanie leków
• Gospodarowanie swoimi pieniędzmi

Za każdą samodzielnie wykonaną czynność można uzyskać 3 punkty, za czynność wykonaną z niewielką pomocą – 2 punkty, za czynność której senior nie jest w stanie wykonać samodzielnie- 1 punkt. Maksymalnie można uzyskać 24 punkty. Zaleca się powtórzenie testu w kolejnej perspektywie czasowej, by móc ocenić czy stan pacjenta nie ulega pogorszeniu.

Skala Barthel, również służy do oceny samodzielności pacjenta, tym razem w dziesięciu obszarach:

• Spożywanie posiłków
• Przemieszczanie się (siedzenie na krześle, przenoszenie się z łóżka na krzesło lub z krzesła na łóżko)
• Utrzymanie higieny osobistej (mycie, czesanie się, golenie)
• Korzystanie w WC
• Kąpiel
• Poruszanie się po płaskich nawierzchniach
• Wchodzenie i schodzenie po schodach
• Ubieranie i rozbieranie się
• Kontrolowanie zwieracza odbytu
• Kontrolowanie zwieracza pęcherza moczowego

Za wykonanie czynności określonej w punktach 1,4,7,8,9,10 przyznawane jest od 0 do 10 punktów, gdzie 10 oznacza całkowitą samodzielność, 5- wymaga niewielkiej pomocy, 0- całkowitą niesamodzielność. W czynnościach 2 i 6 można uzyskać od 0 do 15 punktów, przy czym punktacja w punkcie 6 zależy od długości przebytego dystansu (poniżej 50 m- 0 pkt, powyżej 50 m na wózku – 5 pkt; spacer z pomocą jednej osoby, powyżej 50 m- 10 pkt; samodzielny spacer ze wsparciem laski, powyżej 50 m- 15 pkt). Za wykonanie czynności 3 i 5 przysługuje od 0 do 5 punktów, przy czym 0 oznacza brak samodzielności, a 5 punktów- samodzielność. Osoba, która uzyskała od 86 do 100 punktów jest pacjentem samodzielnym; od 21 do 85 punktów- średnio samodzielnym, 20 punktów i mniej- niesamodzielnym.

Skala FIM służy do pomiaru niezależności funkcjonalnej seniora w poniższych obszarach:

• Samoobsługa (spożywanie posiłków, kąpiel, ubieranie się, toaleta, dbanie o wygląd)
• Kontrola zwieraczy (mocz i kał)
• Mobilność (przemieszczanie się z łóżka na krzesło/wózek inwalidzki, korzystanie z prysznica/wanny, korzystanie z muszli klozetowej)
• Lokomocja (poruszanie się po schodach, chodzenie, jazda na wózku)
• Komunikacja (wypowiadanie się, rozumienie wypowiedzi innych osób)
• Świadomość społeczna (zapamiętywanie, kontakty z innymi, zdolność do rozwiązywania problemów).

Każda wykonana czynność jest punktowana od 1 do 7 punktów. 7 punktów oznacza pełną samodzielność seniora, 6 punktów – umiarkowaną niezależność, z wykorzystaniem środków pomocniczych; 5 punktów- umiarkowaną niezależność, z koniecznością nadzoru lub asekuracji, 4 punkty- senior samodzielnie wykonuje 75% czynności, 3 punkty- senior samodzielnie wykonuje od 50% do 74% czynności, 2 punkty- senior samodzielnie wykonuje od 25% do 50% czynności, 1 punkt – senior samodzielnie wykonuje mniej niż 25% czynności.

Wskaźnik funkcjonalny „Repty” jest uproszczoną wersją skali FIM. Mierzy on samodzielność seniora w wykonywaniu takich czynności jak:

• Samoobsługa
• Kontrola zwieraczy
• Mobilność
• Lokomocja
• Komunikacja

Senior może uzyskać od 1 do 7 punktów za każdą czynność; przy czym 7 punktów oznacza całkowitą samodzielność, 5 punktów- umiarkowaną samodzielność, z wykorzystaniem narzędzi pomocniczych; 3 punkty – konieczność skorzystania z pomocy innych; 1 punkt- całkowitą zależność od innych osób przy wykonywaniu danej czynności. Aby wyliczyć wartość wskaźnika należy podzielić zgromadzone punkty przez 100.