Kryzysy w starości i sposoby ich rozwiązywania

dr Joanna Plak-Warecka

W poszczególnych fazach życia człowiek mierzy się z sytuacjami kryzysowymi. Szczególny charakter mają te, które występują w podeszłym wieku.

Jednym z najpoważniejszych kryzysów w życiu osób dojrzałych jest przejście na emeryturę, uznawane za początek starości. Jest to proces długotrwały, obejmujący kilka faz. Posiłkując się typologią R.Atchleya, wyróżniamy następujące etapy tego procesu:

• I - oddalony w czasie - występuje w wieku średnim, pracownik jest jeszcze aktywny zawodowo i nie przygotowuje się do emerytury;
• II – przedemerytalny – pracownik zbliża się do wieku emerytalnego, zaczyna planować swoją emeryturę;
• III – miesiąca miodowego – towarzyszy mu radość z przejścia na emeryturę; człowiek może podjąć się realizacji działań/hobby, na które nie było czasu w trakcie aktywności zawodowej;
• IV – rozczarowania – następuje rozgoryczenie obecnym stanem; nie wszystkie plany udało się zrealizować co wywołuje zniechęcenie i poczucie porażki;
• V – zmiany kierunku - człowiek zastanawia się co mógłby zrobić ze sobą, jak zmienić swoje dotychczasowe zachowania, aby odczuwał większą satysfakcję z życia;
• VI – stabilizacji - człowiek przywykł do rutyny związanej z przebywaniem na emeryturze, jest świadomy swoich możliwości i ograniczeń, przystosował się do bycia emerytem, nie dąży do zmian;
• VII - końcowa - na skutek różnych okoliczności człowiek przestaje otrzymywać emeryturę; może to być zarówno powrót do pracy, jak i śmierć.

Kolejny czynnik krytyczny to utrata zdrowia. Senior sam decyduje o tym, czy dana choroba jest kryzysem w jego życiu, czy też nie. Na kryzysogenność choroby wpływają takie jej cechy, jak: stopień ciężkości schorzenia, reakcje i postawy wobec choroby, interpretacja i znaczenie przypisywane chorobie przez człowieka, postawy innych wobec chorego, konsekwencje społeczno – ekonomiczne wynikające z choroby; wypadanie z ról społecznych.

Śmierć i żałoba, również są zaliczane do wydarzeń krytycznych. Seniorzy prezentują różne postawy wobec śmierci, takie jak: pozytywna (akceptacja śmierci, gotowość na nią), obronna (brak akceptacji śmierci, brak gotowości na nią), lękowa (obawa przed śmiercią). Śmierć współmałżonka jest uznawana za najbardziej stresogenny czynnik w życiu osoby starszej. Często może być przyczyną depresji i prowadzić do izolacji.

Dla seniorów bardzo stresującym wydarzeniem jest także zmiana miejsca zamieszkania; zarówno w przypadku przeprowadzki do dzieci, jak i przeprowadzki do domu pomocy społecznej. Wiąże się to ze zmianą nawyków, koniecznością przystosowania do nowego otoczenia. Senior uświadamia sobie, że nie jest już tak sprawny, by samodzielnie zaspokajać potrzeby we własnym mieszkaniu.

Innym wydarzeniem krytycznym w wieku senioralnym, jest opuszczenie domu przez ostatnie dziecko. Może się okazać, że dzieci spajały rodzinę, a po ich usamodzielnieniu seniorzy żyją niby pod jednym dachem, ale obok siebie. Nie mają o czym rozmawiać; okazuje się, że nic ich nie łączy; tracą sens życia, który nadawały im dzieci.

Senior może przyjąć postawę bierną wobec kryzysów (wycofanie się w świat marzeń, tworzenie alternatywnej rzeczywistości) lub może podjąć walkę o wyjście z nich (podjęcie aktywności, zaangażowanie się w działalność społeczną, nawiązanie relacji z innymi). W zależności od obranej strategii rezultatem może być: powrót do stanu sprzed kryzysu (efekt neutralny), zmiana swojej postawy/lepsze poznanie siebie i odkrycie nowych możliwość (efekt pożądany); redukcja napięcia spowodowanego sytuacją kryzysową poprzez wycofanie się z życia (efekt niepożądany).