Emerytury stażowe i emerytury obywatelskie - hit czy kit?

dr Joanna Plak

Emerytury stażowe – są to świadczenia wypłacane pracownikom, którzy przepracowali określoną liczbę lat, bez względu na osiągnięty wiek. Powołując się na jedno z wystąpień Prezes ZUS prof. Gertrudy Uścińskiej, w żadnym kraju europejskim nie występują powszechne emerytury stażowe. Ostatnim państwem, które z nich zrezygnowało, były Włochy.

Tymczasem w Polsce koncepcja wprowadzenia emerytur stażowych jest silnie promowana przez związki zawodowe i cieszy się przychylnością części polityków. Według wstępnych założeń pracownicy mogliby przejść na emeryturę po przepracowaniu 35 lat- kobiety (do stażu wliczane byłyby urlopy macierzyńskie i wychowawcze) oraz 40 lat- mężczyźni; co oznaczałoby że kobieta rozpoczynająca pracę w wieku 18 lat mogłaby zostać emerytką w wieku 53 lat, zaś mężczyzna w wieku 58 lat. Takie rozwiązanie niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji, nie tylko dla samego emeryta, ale również dla gospodarki. Należą do nich, w szczególności:

• Niska wartość emerytury – szczególnie w przypadku kobiet, zwłaszcza tych, które często korzystały z urlopów macierzyńskich i wychowawczych.
• Duże obciążanie budżetu państwa- we Włoszech powodem rezygnacji z emerytur stażowych, była niewydolność budżetu spowodowana nadmiernym rozdawnictwem świadczeń.
• Negatywne konsekwencje dla rynku pracy i gospodarki – odejście z zatrudnienia doświadczonych osób, które mogłyby jeszcze pracować i dzielić się swoim doświadczeniem z młodszym pokoleniem.
• Wzrost zatrudnienia w szarej strefie- zwłaszcza w przypadku pracowników fizycznych, którzy mogliby dorabiać do emerytury stażowej, wykonując pracę bez umowy.

Zwolennicy emerytur stażowych podają takie zalety tych świadczeń, jak m.in.:

• Możliwość decydowania o momencie, w którym zostanie zakończona aktywność zawodowa. Tą możliwość doceniają w szczególności pracownicy fizyczni, którzy rozpoczęli pracę w bardzo młodym wieku.
• Umożliwienie sprawowania opieki nad wnukami oraz osobami starszymi. Tą możliwość doceniają w szczególności kobiety, gdyż to one w większości przypadków sprawują opiekę nad zależnymi członkami swoimi rodzin.

Emerytury stażowe nie są złym rozwiązaniem, pod warunkiem wprowadzenia kilku modyfikacji, takich jak: wydłużenie lat pracy (stażu) wymaganych do skorzystania ze świadczenia oraz wprowadzenie minimalnego wieku (mniejszego niż w przypadku zwykłej emerytury), który umożliwiłby pobieranie emerytury stażowej.

Emerytury obywatelskie – są to świadczenia wypłacane w jednakowej (gwarantowanej) kwocie, wszystkim obywatelom danego kraju, którzy osiągnęli wiek emerytalny; bez względu na fakt, czy pracowali i odprowadzali składki, czy też nie. Istnieje możliwość zwiększenia świadczenia emerytalnego poprzez odprowadzanie wyższych składek oraz gromadzenie oszczędności w filarach pozapaństwowych. W Polsce nie rozważa się możliwości wprowadzenia takiego świadczenia, chociaż w 1997 roku eksperci z Centrum Adama Smitha postulowali wprowadzenie emerytury obywatelskiej w naszym kraju, pod warunkiem że będzie finansowana z budżetu państwa i wpływu z podatków, a nie ze składek pracowników. Emerytury obywatelskie to rozwiązanie, na które mogą zdecydować się bogate kraje, takie jak Kanada. Ich wypłata mocno obciąża budżet państwa, może również wpływać demotywująco na aktywność zawodową obywateli i promować postawy bierne ( w myśl zasady- skoro każdy dodatnie emeryturę, po co wykonywać pracę).

Alternatywą dla emerytur obywatelskich mogą być emerytury minimalne, które również są wypłacane w jednakowej wysokości, ale fakt ich wypłacania jest uzależniony nie tylko od osiągnięcia wieku emerytalnego, ale również od stażu pracy. Osoby, które osiągnęły wiek emerytalny, ale nie zgromadziły środków umożliwiających im wypłatę emerytury w minimalnej wysokości, uzyskają dofinansowanie z budżetu, tak by mogły pobierać emeryturę minimalną.